ARCHIWUM

Wykład 60

W piątek 24 maja we Wrocławiu gościliśmy prof. Renatę Ciołek z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego z wykładem: „Obieg monetarny w obozach legionowych nad dolnym Dunajem”. Wystąpienie prof. Ciołek wprowadziło nas w realia naddunajskiego obozu rzymskich wojsk zlokalizowanego nad samym Dunajem, na terenie dzisiejszej Bułgarii. Z losami Novae nieodłącznie związane były dzieje dwóch legionów, Leg I Italica i Leg VIII Augusta. Była to opowieść o chwale, potędze, ale także opowieść o niepowodzeniu, upadku i popadnięciu w niepamięć (damnatio memoriae). Numizmatyka pozwala na bardzo dokładne datowanie pewnych zjawisk: naszej Prelegentce udało się ustalić, że szpital legionowy (valetudinarium, przebadany w całości i jeden z lepiej rozpoznanych w skali całego imperium) opuszczony został na przykład w roku 238! Cóż za precyzja! Część informacji totalnie nas zaskoczyła – na przykład fakt, że żołd żołnierzom stacjonującym w Novae wypłacano w monetach brązowych i mosiężnych, a także, że generalnie to lokalne emisje prowincjonalne stanowiły w III wieku główną masę monet pozostających tu w obiegu. Monety ze stopów miedzi stanowią w Novae 83% , przy 17% udziale monet srebrnych w całości zbioru. Odkryty w kaplicy sztandarów skarb IV wiecznych numizmatów zawierał jedynie monety bałkańskie – wybite w Sirmium i Siscii. W badaniach monet niezwykle ważne jest odpowiednie zinterpretowanie proporcji i obliczenie, ile egzemplarzy danego emitenta przypada na poszczególne lata jego panowania, aby nie zafałszować statystyk – w świetny sposób pokazał nam to nasz Gość. Wykład dotyczył także mechanizmów wielkoskalowych, zjawisk ekonomicznych o skali ponadregionalnej, z tego powodu był dla słuchaczy bardzo interesujący.

Dla chcących poszerzyć swą wiedzę z omawianego zakresu Prelegentka proponuje bogatą literaturę przedmiotu, polecamy:

1. Ciołek R., 2017 „Monety rzymskie w obozach legionowych nad Dunajem. Casus Novae (Bułgaria)”, [w:] P. Kaczanowicz (red.) Rzym antyczny : polityka i pieniądz (The ancien Rome : politics and money, Katowice, S. 41-61.

2. Ciołek R., 2019   Collection of 48 provincial coins from Novae (Bulgaria), Sector XII. Numismatic study, Novensia Bd. 28, 2019, S. 79-99

3. Ciołek R., 2022 Monetary Circulation in Moesia. The Case of the Coin Finds from Novae (Bulgaria), Polish Numismatic News, Bd. X, S. 51-86

4. Ciołek R., 2024 (w druku) Coins from sector XII (2011-2018), Novae. Legionary Fortress and late antique town, Warszawa

5. Ciołek R., Dyczek P., 2011  Novae. Legionary Fortress and Late Antique Town, volume II: The Coins from Sector IV. Warsaw.

6. Dyczek P., 2018 „Novae – Western Sector (Section XII), 2011-2018. Preliminary report on the excavations of the Center For Research on the Antiquity of Southeastern Europe, University of Warsaw”, Novensia 29, S. 27-71.

7. Dyczek P., 2019    „Novae and its natural environment in the 1st c. AD and beginning of the 2nd c. AD, [in:] J. Mellnerová-Šuteková, M. Baća, P. Pavuk (eds), Salve, Edvarde! A Toast to the Jubilee of Professor E. Krekovič  (= Studia Archaeologica et Medievalia 12), S. 55-64.

8. Dyczek P., 2019  „Discovering the history of the VIII Augusta legion in Novae”, [in:] G. I. Farkas, R. Nemenyi, M. Szabo (eds), Visy 75. Artificem commendat opus. Studia in honorem Zsolt Visy, Pecs, S. 115-126.

9. Genčeva E., 2002 Părvijat voenen lager v Novae, provincija Mizjia (Severna Bălgaria), Sofia – Warszawa.

10. Lemke M., 2018  „Advocatus Diaboli – What if it was not the Eighth Legion that built Novae?” Novensia 29, S. 73-86.

11. Paunov E.I., 2013   From Koine To Romanitas: The Numismatic Evidence For Roman Expansion And Settlement In Bulgaria In Antiquity (Moesia And Thrace, Ca. 146 BC – AD 98/117), Cardiff.

12. Martini, R., Paunov E., 2004  “Countermarked coins from Moesia: First critical observations (typology, frequency, chronology and analysis of distribution).”, Acta Mvsei Varnaensis 2, Varna, S. 159–174.

   

 

Wykład 59

Wyjątkowo w czwartek 25 kwietnia na Wydziale Archeologii UAM referat pt. „Kobiety z długimi brodami” kontra „mężczyźni z kobiecymi włosami” czyli dlaczego wersja opowieści o pierwszym zwycięstwie Longobardów znana z Origo gentis Langobardorum jest bliższa oryginalnemu mitowi niż wersja przekazana przez Fredegara wygłosił prof. IH PAN dr hab. Robert Kasperski. Wystąpienie wprowadziło słuchaczy w skomplikowaną historię konfliktu Winnilów (Longobardów) z Wandalami i legendarne początki pierwszego z tych ludów. Nie zabrakło przy tym odniesień do mitologii skandynawskiej, koncepcji francuskiego filologa Georgesa Dumézila oraz licznych wątków związanych z wędrówką i losami obu wspomnianych wcześniej ludów. Prelegent dokonał szczegółowej analizy tekstu Origo gentis Langabardorum i pokazał jak fascynujące oraz wartościowe mogą być studia źródłoznawcze z zakresu historii, również dla archeologów. Warto podkreślić, że prof. Kasperski jest absolwentem dawnego Instytutu Historii UAM w Poznaniu i z pewnością wystąpienie na macierzystej uczelni było dla niego samego bardzo satysfakcjonujące. Tym bardziej, że w wykładzie udział wzięli bardzo liczni goście, a referat zamknęła interesująca dyskusja między historykiem a archeologami.

Dla chcących poszerzyć swą wiedzę z omawianego zakresu Prelegent proponuje lekturę poniższych pozycji:

1. Robert Kasperski, „Kobiety z długimi brodami” kontra „mężczyźni z kobiecymi włosami”, czyli o Origo gentis Langobardorum uwag kilka, w: Liber Romani. Studia ofiarowane Romanowi Michałowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. G. Pac, Warszawa 2020, s. 112-125. Link do tego artykułu: https://www.academia.edu/41816407/_Kobiety_z_d%C5%82ugimi_brodami_kontra_m%C4%99%C5%BCczy%C5%BAni_z_kobiecymi_w%C5%82osami_czyli
2. Wolfgang Haubrichs, Von der Unendlichkeit der Ursprünge: Transformationen des Mythos in der Origo gentis Langobardorum und der Historia Langobardorum des Paulus Diaconus, w: Anfang und Ende: Formen narrativer Zeitmodellierung in der Vormoderne, red. Udo Friedrich, Andreas Hammer, Christiane Witthöft, Berlin 2013, s. 67-90.
3. Herwig Wolfram, Germanie, Kraków 1996.
4. Karol Modzelewski, Barbarzyńska Europa, 2004.
5. Jerzy Strzelczyk, Longobardowie. Ostatni z wielkiej wędrówki ludów. V-VIII wiek, 2014.

  

Wykład 58

W piątek 22 marca 2024 roku w Poznaniu gościliśmy dr. hab. Daniel Spânu z Instytutu Archeologii w Bukareszcie z wykładem: „From Tradition to Acculturation. Early Cosmopolitanism from the Perspective of the Fibulae from Poiana (Eastern Romania)”. Przyznamy szczerze, że badania naszego Prelegenta nad kwestią rozprzestrzenienia i zróżnicowania zapinek na obronnej osadzie w Poiana robią wrażenie. Niemal 850 zapinek różnego typu z jednego, niewielkiego stanowiska, wśród nich takie, które teoretycznie nie powinny się znaleźć w tej części Europy! Serdecznie gratulujemy i trzymamy kciuki za powodzenie dalszych prac!

Dla chcących poszerzyć swą wiedzę z omawianego zakresu Prelegent proponuje lekturę poniższych pozycji:

1. S. Cociş, The Brooches from Roman Dacia, Cluj-Napoca, 2004.
2. K. Hellström, Fibeln und Fibeltracht der Sarmatischen Zeit im Nordschwarzmeergebiet (2. Jh. v. Chr. – 3 Jh. n. Chr.), in: S. Hansen (Hrsg.), Archäologie in Eurasien 39, Bonn, 2018.
3. V. V. Kropotov, Fibul’i sarmatskoj epohi, Kiev, 2010.
4. A. Rustoiu, Fibulele din Dacia Preromană, Bibliotheca Thracologica 22, Bucureşti, 1997.
5. D. Spânu, Zur Transformation der Bestattungssitten östlich der Karpaten im Kontext der römischen Eroberung Dakiens, Prähistorische Zeitschrift 87, 1, 2012, 161-188.
6. D. Spânu, Core Issues of Late La Tène Chronology in Romania, Peuce 17, 2019, 167-206.
7. D. Spânu, Fibulae with Canid Protome (Tierkopffibeln) in Romania, in: O. Munteanu, V. Iarmulschi (eds.), Interdisciplinary Study of the Pre-Roman and Roman Iron Age in Central and South Eastern European  Barbaricum. Dedicated to Professor Michael Meyer, Plural. Journal of the History and Geography Department „Ion Creangă” Pedagogical State University, History, Culture. Society. Seria Archaeologica II, 7/2, Chişinău, 2019, 111-128.
8. D. Spânu, Two Leontomorphic fibulae from Poiana, in: A. Brezovan (ed.), Studia Praehistorica et Antiqua. Miscellanea in honorem Silvia Teodor, Iaşi, 2020, 175-188.
9. M. Stamberova, Fibulite v Drevna Trakija (V -I v. pr. Xr.) /The Fibulae in Ancient Thrace (5th – 1st century BC), Sofia, 2023.
10. R. Vulpe, S. Teodor, Piroboridava, aşezarea geto-dacică de la Poiana, Biblioteca Thracologica 39, Bucureşti, 2003.

   

 

Wykład 57

W piątek 8 marca 2024 roku we Wrocławiu spotkaliśmy się z dr. hab. Kyrylo Myzginem z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, który przyjechał do nas z wykładem: „Elity germańskie we Wschodnim Barbaricum: kształtowanie się, reprezentacja, kontakty ponadregionalne”. Wykład prof. Myzgina zgromadził liczną publiczność, a w miarę jego trwania wielu nam oczy otwierały się coraz bardziej… Skala przyrostu materiału źródłowego kultury czerniachowskiej w ostatnich latach i jego jakość powala na kolana i wprawia w kompleksy… Rzymskie dyplomy wojskowe, orły legionowe, olbrzymie ilości monet, naczyń metalowych, figurek brązowych… Wiele zabytków obecnych jest w zespołach pozwalających identyfikować się jako niewątpliwe groby elit, co bardzo ciekawe, o kremacyjnym obrządku pogrzebowym. Bardzo wyraźne są kontakty społeczeństw „czerniachowskich” ze środowiskiem skandynawskim. Jesteśmy pod wielkim wrażeniem i trzymamy kciuki za powodzenie dalszych badań! Smuci tylko fakt, że duża część tych imponujących zabytków pozbawiona jest kontekstów i jest efektem nielegalnych poszukiwań – mieliśmy o tym okazję porozmawiać w wyjątkowo tym razem tłocznych (ku naszej uciesze!) kuluarach.

Dla chcących poszerzyć swą wiedzę z omawianego zakresu Prelegent proponuje lekturę poniższych pozycji:

1. Bemmann J. Mitteldeutschland und das Gallische Sonderreich 260–274 – Eine liebgewonnene These auf dem Prüfstand, Kölner Jahrbuch 47, 2014, 179–213.
2. Bursche A., Myzgin K. Mid-3rd century Gothic invasions: coins and archaeology in Barbaricum, Journal of Roman Archaeology, 33, 2020, p. 195-229 (otwarty dostęp: https://journalofromanarchaeology.com/wp-content/uploads/2020/10/JRA33_10_Bursche.pdf).
3. Quast D. A Comment on the Organisation of Social Power in the Sîntana-de-Mureş—Černâhov Culture, (in) Ciołek R., Chowaniec R. (eds.), Aleksanderia. Studies on Items, Ideas and History Dedicated to Professor Aleksander Bursche on the Occasion of his 65th Birthday, Wiesbaden, 2021, 303-323.
4. Myzgin K. Finds of Roman provincial coins on the territory of Eastern Europe: Balkan cities mintage, (in) V. Ivanišević, B. Borić-Brešković, M. Vojvoda (eds.),  Proceedings of the International Numismatic Symposium “Circulation of the antique coins in Southeastern Europe”, Viminacium, Serbia, September 15th to 17th, 2017. Belgrade, 2018, 87-103 (https://www.academia.edu/38290108)
5. Мызгин К., Диденко С. Бораны Зосима, Боспорское царство и поход на Трапезунд, (in:) M. Matera, R. Karasiewicz-Szczypiorski (eds), Pontica et Caucasica II. Interdisciplinary research on the antiquity of the Black Sea (Światowit Supplement Series C: Pontica et Caucasica, II). Warszawa, 2021, 311-336.
6. Petrauskas, O. V., Pohoriletsʹ, O.H., Nadvirnyak, O.V. 2023. Kazanky typu Hemmor z terytoriyi Ukrayiny (katalog) (Oium 7). Kyyiv, Khmelʹnytsʹkyy: IA NAN Ukrayiny.

   

 

Wykład 56

W piątek 8 grudnia 2023 roku we Wrocławiu gościliśmy duet badaczy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego – dr. Wojciecha Rutkowskiego i mgr Irenę Podolską-Rutkowską z wykładem: „Rzymskie pasy na obszarze środkowoeuropejskiego Barbaricum w IV wieku n.e. Analiza techniczna nowych i dawnych odkryć”. Referenci wprowadzili nas w tematykę starożytnej metaloplastyki, jubilerstwa i kowalstwa, poruszając szereg bardzo ciekawych zagadnień warsztatowych i technologicznych. Ważne, że była to perspektywa nie tylko gabinetowa, ale poparta solidnym, wieloletnim już doświadczeniem praktyków. Bardzo cennym elementem spotkania była właśnie jego praktyczna część – mieliśmy nie tylko okazję pooglądać i podotykać świetne repliki wykonane przez naszych Gości, ale także zadawać pytania dotyczące procesu produkcyjnego. My jako organizatorzy, ale przede wszystkim słuchacze/widzowie, bardzo cenimy sobie taką formułę spotkań i będziemy dążyć do jak najczęstszej realizacji takiego formatu!

Poniżej literatura tematu, zaproponowana przez naszych Gości:

1. Böhme, H. W. (1974). Germanische Grabfunde des 4. bis 5. Jahrhunderts: zwischen unterer Elbe und Loire; Studien zur Chronologie und Bevölkerungsgeschichte / [1]: Text. München:C. H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.
2. Böhme, H.W. (2008). Gallische Höhensiedlungen und germanische Söldner im 4./5. Jahrhundert. Höhensiedlungen zwischen Antike und Mittelalter von den Ardennen bis zur Adria, 58, s. 71-104.
3. Podolska-Rutkowska I., Rutkowski W. (2022). Okucie końca pasa w formie dysku z Siemkowic w powiecie pajęczańskim. Analiza – interpretacja – rekonstrukcja procesu zdobienia, Przegląd Archeologiczny, Vol. 70, s. 137-149.
4. Sommer M. (1984). Die Gürtel und Gürtelbeschläge des 4. und 5. Jahrhunderts im römischen Reich, Bonner Hefte zur Vorgeschichte, 22, Bonn.
5. Steuer, H. (1990). Höhensiedlungen des 4. und 5. Jahrhunderts in Südwestdeutschland. W: H. U. Number, K. Schmid, H. Steuer, T. Zotz (red.), Archäologie und Geschichte des ersten Jahrtausends in Südwestdeutschland (139–205). Sigmaringen: Jan Thorbecke Verlag Sigmaringen.
6.   

Wykład 55

W piątek 10 listopada 2023 roku w Poznaniu gościliśmy mołdawsko-niemiecki zespół badaczy w składzie: prof. dr. hab. Michael Meyer (Freie Universität Berlin), dr Octavian Munteanu (Universitatea Pedagogică de Stat ION CREANGĂ din Chișinău) oraz dr Vasile Iarmulschi (Freie Universität Berlin). Nasi Goście wystąpili z wykładem: „Between tradition and mobility: the excavation of the Poieniesti-Lucaseuka-settlement of Ivancea, Republic of Moldova”. Prelegenci zaprezentowali nam swoje koncepcje związane z mechanizmem pojawienia się w Mołdawii elementów, które my obecnie określamy jako kultura Poieneşti—Lukaševka, wskazując na nie wykluczające się procesy bezpośredniego napływu nowych grup ludności oraz zjawisko akulturacji miejscowego podłoża. Uwagę zwraca nasycenie strefy badań dużą ilością importów ze świata hellenistycznego, z kolei wciąż w bezpośrednim rejonie stanowiska w Ivancea nie udało się odnaleźć związanych z nim cmentarzysk. Dyskusję wywołały niektóre formy budownictwa odkryte w trakcie wykopalisk. Prace międzynarodowego zespołu będą kontynuowane, trzymamy kciuki za ich powodzenie!

I tradycyjnie – literatura tematu, zaproponowana przez naszych Gości:

1. Babeș 1993: Die Poienești-Lukaševka-Kultur. Ein Beitrag zur Kulturgeschichte in Raum östlich der Karpaten in den letzten Jahrhunderten vor Christi Geburt (Bonn 1993).
2. Iarmulschi 2016: A few consideration regarding the chronology of the Poienești-Lucașeuca culture, Prähistorische Zeitschrift 91/2, 2016, 471-494.
3. Iarmulschi 2020: The Settlements of the Poieneşti-Lucaşeuca Culture. Archaeological study of settlements in the Carpathian-Dniester region from the end of the 3rd to the 1st century, Berliner Archäologische Forschungen 19 (Berlin 2020).
4. Meyer/ Munteanu/ Iarmulschi/ Schatte 2018: Geomagnetic prospects and archaeological surveys on the Poieneşti-Lucaşeuca type settlement Ivancea-Sub Pădure (district Orhei, R. Moldova). In: A. Zanoci/S.-C. Ailincăi/M. Băț (eds.), Interdisciplinary research at Iron Age sites in the Tisa-Dniester region. Proceedings of Saharna Summer Colloquim July 13th-16th, 2017 (Tulcea-Chișinău 2018) 57-91.
5. Munteanu2004: Lanțul slăbiciunilor sau unde au dispărut geții. In: T. Arnăut, O. Munteanu, Musteaţă (Eds.) Studia in honorem Gheorghe Postică. Studii de istorie veche şi medievală (Chișinău 2004), 141-152.

Wykład 54

W piątek 27 października 2023 r. od ilości podanej nam we Wrocławiu wiedzy aż rozbolały nas głowy! Mieliśmy wtedy wielką przyjemność wysłuchać wykładu „Lugiowie a Wandalowie. Czy źródła umożliwiają badanie przynależności etnicznej ludności kultury przeworskiej”, wygłoszonego przez  prof. Gościwita Malinowskiego z Instytutu Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych Uniwersytetu Wrocławskiego. Czy Wandalów i Lugiów, znanych z przekazów starożytnych można ze sobą łączyć, utożsamiać? A może to kompletnie różne ludy, w ogóle ze sobą nie związane i zajmujące oddalone od siebie obszary…? Jak wyglądać mogła etniczna mapa Europy w starożytności? Co z Lugiami i Wandalami ma wspólnego kultura przeworska? Temematic – tajemniczy język indoeuropejski, czy coś o nim wiecie? My o to wiedzę właśnie staliśmy się bogatsi, Waszym udziałem byłoby to również, gdybyście przyszli na wykład! Pełna sala i ożywiona dyskusja w kuluarach z udziałem jakże nam miłych gości z południa – to lubimy!

Dla chcących poszerzyć swą wiedzę z omawianego zakresu Prelegent proponuje lekturę poniższych pozycji:

1. Guido M. Berndt, Konflikt und Anpassung. Studien zu Migration und Ethnogenese der Vandalen, Matthiesen Verlag, Husum 2007 lub tego samego Das Reich der Vandalen und seine (Vor-)Geschichte, OeAW Verlag, Wien 2008.
2. Frederik, Hartmann, The Vandalic Language – Origins and Relationships, Winter Verlag, Heidelberg 2020.
3. Andrew Merrills , Richard Miles, Vandals, Willey-Blackwell 2010.
4. Saskia Pronk-Tiethoff, Germanic Loanwords in Proto-Slavic, Editions Rodopi, Amsterdam 2013.
5. Przemysław Siekierka, Silingowie u Klaudiusza Ptolemeusza – problem na nowo otwarty?, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka. 0037-7511. R. 65, nr 4 (2010), s. 555-563.

 

 

Wykład 53

Za nami arcyinteresujące, wiosenne spotkanie w Poznaniu! W piątek, 26 maja, mieliśmy bowiem przyjemność gościć dr Aleksandrę Rzeszotarską-Nowakiewicz z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, która w swoim wykładzie pt. ”Styl Nidajno. Na styku Cesarstwa Rzymskiego i Barbaricum” przeniosła nas w krainę Mazur, nad jezioro Nidajno. Specyfika tego stanowiska archeologicznego, zlokalizowanego na Pojezierzu Mrągowskim nieopodal Piecek – nad tytułowym jeziorem Nidajno – nawiązuje do fenomenu znanych ze Skandynawii miejsc ofiarnych z depozytami broni i elementów osobistego wyposażenia wojowników. Jednocześnie to bagienne stanowisko z późnej starożytności, dostarczyło szeregu materiałów wykonanych bądź pozostających w „odległej tradycji” rzymskiej, greckiej, sarmackiej czy germańskiej, co czyni je wyjątkowym w strefie północnoeuropejskiego, bałtyjskiego Barbaricum i jak dotąd jedynym takim w skali ziem polskich. Należy żywić nadzieję, że prace badawcze rozpoczęte tu w 2010 roku będą kontynuowane, a Prelegentka zechce podzielić się z nami ich wynikami w przyszłości, na co bardzo liczymy!

   

 

Wykład 52

Piątkowy, wrocławski wykład mgr. Adama Telążki z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu dotyczył zagadnienia praktycznie nieistniejącego w dyskursie akademickim: hutnictwa żelaza w kulturze wielbarskiej. Kulturę tą kojarzymy przede wszystkim z badaniami atrakcyjnie wyposażonych grobów odkrywanych na rozległych cmentarzyskach birytualnych, natomiast kwestie jej osadnictwa, a tym bardziej gospodarki, pozostają dla nas niemal kompletnie nieznane. Tym cenniejsze było spotkanie z przedstawicielem młodego pokolenia badaczy, który udowadnia, że czarna metalurgia w kulturze wielbarskiej nie tylko, że istniała, ale, co więcej, w przypadku niektórych stanowisk (vide Rogowo) założenia pracowniane zorganizowano z rozmachem dorównującym znanej z zamiłowania do żelaza kulturze przeworskiej. Zwróciło naszą uwagę szereg wyróżniających wielbarskie hutnictwo kwestii organizacyjnych, jak chociażby niewielki dystans dzielący gospodarcze części osad od współcześnie użytkowanych cmentarzysk. W zakresie organizacji produkcji ciekawy jest dominujący model niewielkich piecowisk – co być może jest wynikiem słabego jeszcze stanu badań. Trzymamy kciuki za powodzenie w realizacji powstającej pracy doktorskiej naszego Gościa! Z całą pewnością będziemy mieli jeszcze okazję podyskutować o wynikach jego badań – jak miało to miejsce w kuluarach po spotkaniu – dawno nie siedzieliśmy tak długo i intensywnie!

Dla chcących poszerzyć swą wiedzę z omawianego zakresu Prelegent proponuje lekturę poniższych pozycji:

Wykład 51

W piątek, 20 stycznia 2023 roku mieliśmy przyjemność gościć (tym razem w Poznaniu) prof. UŁ, dr hab. Marka Olędzkiego z Instytutu Archeologii UŁ z wykładem: „Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Kucowie, gm. Kleszczów, woj. Piotrków Tryb. (stan. 7)”. Prelegent zarysował problematykę badań nad zespołami osadniczymi, w skład których poza osadami (mieszkalnymi, produkcyjnymi) wchodziły także stanowiska o charakterze sepulkralnym. Obok wspomnianego w tytule wystąpienia Kucowa jako podobne założenie interpretowany jest kompleks stanowisk zlokalizowanych na gruntach wsi Piaski, niecałe 5 km na wschód od Kucowa. Zastanawiająca jest krótka chronologia zespołu z Kucowa, zamykająca się w przedziale B2c-C1b. W obu przypadkach zwraca uwagę stosunkowo silne nasycenie inwentarzy importami rzymskimi. Młodsza pozycja chronologiczna zespołu w Piaskach (C1-C3), pewne elementy inwentarzy ruchomych, ale także z zakresu obrzędowości pogrzebowej nakazują rozważenie związku genetycznego łączącego oba kompleksy (migracja ludności?) po niespokojnych czasach wojen markomańskich.

Dla chcących poszerzyć swą wiedzę z omawianego zakresu Prelegent proponuje lekturę poniższych pozycji:

1. M. Olędzki, Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Kucowie, gm. Kleszczów woj. Piotrków Tryb. (stan. 7), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 7”, 1985, 33-126;
2. H. Machajewski, Osada ludności kultury przeworskiej na stanowisku 1 w Kucowie, gm. Kleszczów, woj. Piotrków Trybunalski, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeol. nr 37-38”, 1991-1992, 65-139;
3. T. Horbacz, M. Olędzki, Cimetiere de la periode romaine a Piaski, Inv. Arch. 51, 1983;
4. J. Skowron, Osadnictwo kultury przeworskiej na Wysoczyźnie Bełchatowskiej, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeol. nr 32”, 1985, 159-167;
5. J. Skowron, Osada w działaniu, Poznań 2014.

Spotkanie 50

Piątek 16 grudnia 2022 był dla nas dniem zupełnie wyjątkowym – spotkaliśmy się wtedy już po raz pięćdziesiąty! Z tej okazji seminarium, które miało miejsce we Wrocławiu miało bardziej uroczysty charakter, natomiast naszymi Gośćmi było kilkoro zaproszonych naukowców. Dr Beata Polit z Instytutu Archeologii UMCS i Muzeum Narodowego w Kielcach przeniosła nas w piękny świat barbarzyńskiej biżuterii okresu sarmackiego, odkrytej na Krymie. Wrażenie zrobiła na nas różnorodność, bogactwo stylistyczne i po prostu piękno zaprezentowanych przedmiotów. Z kolei mgr Nicolai Batog z Wydziału Archeologii UAM przeniósł nas w świat obrzędowości pogrzebowej plemion sarmackich w dorzeczu Dniestru i Prutu. W dyskusji staraliśmy się znaleźć odpowiedzi na pytanie, jaka motywacja stała za potrzebą wznoszenia skomplikowanych konstrukcyjnie budowli grobowych ludności koczowniczej. Niestety z powodu choroby nie dotarł do nas dr Vasile Iarmulschi z Freie Universitaet w Berlinie, który miał nam opowiedzieć o elitach młodszego okresu przedrzymskiego na terenie wschodniokarpackiej strefy leśno-stepowej. Spotkanie było okazją do długich kuluarowych dyskusji, bardzo cieszy nas, że licznie przybyli na nie nasi (zarówno poznańscy, jak i wrocławscy) studenci. Mamy nadzieję na kolejne przynajmniej pięćdziesiąt spotkań w ramach naszego cyklu!!!

Tradycyjnie już: dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpień – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegentów:

dr Beata Polit:

1. Khrapunov I. N. 2018, Sklep s veŝami v dogunnskom polihromnom stile iz moril’nika
Opuški, Krym v sarmatskuû epohu (II v. do n.e. – IV v.n.e.), III, 137–169.
2. Mordvintseva V., Treyster M. 2007, Proizvedeniâ torevtiki i ûbvelirnogo iskusstva v
Severnom Pričernomor’e. II v. do n.e. – II v. n.e., 1-3, Simferopol-Bonn: Tarpan.
3. Polit B. 2018, Several remarks on metal bracelets from child graves of the Late Scythian
culture. W: B. Niezabitowska- Wiśniewska, P. Łuczkiewicz, S. Sadowski, M. Stasiak- Cyran
and M. Erdrich (red), STUDIA BARBARICA. Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65.
rocznicę urodzin, Tom I, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej,
442–455.
4. Polit B. 2022, Jewellery of the Barbarian Societies from the Crimea in the Sarmatian Period. Earrings, Bracelets, Band Rings and Finger Rings. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
5. Trufanov A. A. 2001, K voprosy o chronologii brasletov s zoomorfnymi okončaniâmi (po
materialam krymskich mogil’nikov pozdneskifskogo vremeni). W: I. I. Guŝina, D. V.
Žuravlev (red.) Pozdnie skify Kryma (= Trudy Gosudarstvennogo Istoričeskogo muzea 118), Moskva: Gosudarstvennyj istoričeskij muzej, 71–77.

mgr Nicolai Batog:

1. V. Grosu, Sarmaţii în spaţiul geto-dacic răsăritean. In: Arheologia Moldovei, XVIII, 1995, 133-186.
2. V. Bârcă, Funerary Ditched Enclosures in the Sarmatian Funerary Ritual. Observations Regarding Their Introduction, Distribution, Use, and Dating. In: Ziridava Studia Archaeologica, 34, 2020, 325-376.
3. С. I. Курчатов, О. В. Симоненко, А. Ю. Чірков, Сарматський воїнський  могильник на Середньому Пруті / II Археологія. – 1995. – № 1.
4. В. Кульчар, Некоторые характерные черты погребального обряда сарматов карпатского бассейна / Сарматы и Скифия. – Азов, 1997. (Донские древности ; вып. 5).
5. L. Grumeza, A. Ursuțiu, The Sarmatian Cemetery from Nădlac 3M North, In: Orbis Romanus and Barbaricum The Barbarians around the Province of Dacia and Their Relations with the Roman Empire, Mega Publishing House, Cluj Napoca, 2016.
6. V. Vornic, V. Bubulici, S. Popovici, Date preliminare privind necropola sarmatică de la Medeleni (com. Petreşti, r-nul Ungheni), In: Arheologia Preventivă în Republica Moldova, vol. II, Chișinău, 2015, 59-72.
7. А. В. Симоненко, Заметки о погребальном обряде поздних сарматов Северного Причерноморья / Нижневолжский археологический вестник. Вып. 12, 2011, 168-182.

     

Wykład 49

W piątek 18 listopada 2022 mieliśmy przyjemność gościć w Poznaniu Mantasa Valanciusa z Litewskiego Instytutu Historii w Wilnie z interesującym wykładem: „Understanding Iron Age Ceramics from Lithuania: from Morphology to Material Science”. Prowadzone przez naszego Gościa analizy materiału ceramicznego datowanego na okres przedrzymski i wpływów rzymskich doprowadziły do wielu ciekawych wniosków. Omawiane kategorie ceramiki z terenu Litwy są na przykład rzadko pokryte ornamentami, przy czym skomplikowane, znane nam chociażby z kontekstów nadłabskich, wielbarskich czy przeworskich wielowątkowe zdobienia stanowią zjawisko wyjątkowe. Zróżnicowane są metody wykańczania powierzchni naczyń, od różnego rodzaju chropowaceń, także wykonywanych poprzez narzucenie wilgotnego roztworu gliny po efektowne wyświecanie (zdecydowanie rzadsze). Przy produkcji naczyń nie wahano się względnie często używać tłucznia ceramicznego. Wiele rozwiązań technologicznych jako żywo przypomina warsztat środkowoeuropejski. Zaprezentowane przez Prelegenta mapy i schematy wskazują na szeroką dystrybucję niektórych kategorii wytworów. Bardzo ciekawa obserwacja: odmienna technologicznie i stylistycznie ceramika obecna jest na osadach otwartych, inna zaś na częstych na dzisiejszej Litwie osadach umocnionych. Ważnym elementem pracy naszego Kolegi jest stosowanie metod fizykochemicznych i zapożyczonych z nauk geologicznych, przez co jego warsztat odpowiada współczesnym wymogom interdyscyplinarności.

Tradycyjnie już: dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Orton C., Hughes M., 2013, Pottery in Archaeology, Second Edition, Cambridge University Press.
2. Quinn, R. S. 2013. Ceramic Petrography: The Interpretation of Archaeological Pottery & Related Artefacts in Thin Section. Oxford: Berforts Information Press.
3. Sillar, B. 2000.  Shaping culture: making pots and constructing households: an ethnoarchaeological study of pottery production, trade and use in the Andes. Oxford: J. and E. Hedges.
4. Vengalis R. 2009. Rytų Lietuvos gyvenvietės I-XII a. Daktaro disertacija. Vilnius.
5. Wilke, D., Rauch, D., Rauch, P., 2016. Is Non-destructive Provenancing of Pottery Possible With Just a Few Discriminative Trace Elements? STAR: Science & Technology of Archaeological Research 2016, 2, pp. 141-158.

     

 

Wykład 48

Piątek, 13 maja 2022 roku wcale nie był dniem pechowym, wręcz przeciwnie! Mieliśmy wtedy przyjemność gościć we Wrocławiu dr. Józefa Bednarczyka z robiącym bardzo duże wrażenie wykładem: „Wykrywacz metali w badaniach osadnictwa kultury przeworskiej na Kujawach”. Czy wyobrażacie sobie Państwo, że na Kujawach zarejestrowano dotychczas ponad 3 tysiące stanowisk kultury przeworskiej, a ich zagęszczenie wynosi średnio 6 na kilometr kwadratowy? Wśród nich znajdują się z całą pewnością badzo ważne miejsca wymiany handlowej, zlokalizowane wzdłuż szlaku bursztynowego „Zentralorten”, bogato nasycone różnorodnymi importami rzymskimi. Część z nich to znane już pewnie Państwu skądinąd założenia sakralne. Na wielu z nich zarejestrowano ślady lokalnej metalurgii kolorowej, jej pozostałości, w postaci wlewek, ingotów, a nawet form odlewniczych i narzędzi złotniczych. Wieloletnie badania dr. Bednarczyka są swego rodzaju wyścigiem z czasem i mają na celu między innymi uchronienie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnymi poszukiwaczami. W trakcie tych starannie dokumentowanych prac udało się pozyskać ogromną liczbę blisko dwóch tysięcy monet rzymskich, całe serie lokalnych emisji monet celtyckich, setki fibul, ozdób i elementów stroju. Bardzo ucieszył nas fakt, że Prelegent zechciał przywieźć ze sobą ogromną ilość zabytków omawianych podczas wystąpienia. Uderzyła nas ich różnorodność, unikatowość i stan zachowania! Teraz czekamy na publikację wyników badań dr. Bednarczyka a jemu serdecznie gratulujemy cierpliwości, wytrwałości oraz będących tego pokłosiem sukcesów!

Wykład 47

W piątek, 8 kwietnia 2022 roku w Poznaniu mieliśmy przyjemność gościć mgr. Andrzeja Smaruja z wykładem: „Kilka uwag na temat problematyki zasiedlenia północno-wschodniej Wielkopolski u schyłku starożytności”. Omawiany obszar okazał się być areną bardzo ciekawych i zróżnicowanych chronologicznie procesów osadniczych, związanych z kilkoma następującymi po sobie ugrupowaniami kulturowymi – zarejestrowano tu obecność elementów kultury jastorfskiej, przeworskiej, wielbarskiej, a następnie ponownie przeworskiej. Co ciekawie, zauważalne jest częściowe geograficzne i chronologiczne zazębianie się i koegzystencja tych elementów. Nasz Gość zwrócił jednocześnie uwagę na interesujący hiatus osadniczy w północno-wschodniej Wielkopolsce w pierwszym wieku i w początkach drugiego wieku naszej ery. Jednym z charakterystycznych rysów struktury osadniczej, niezależnie od pozycji chronologiczno-kulturowej, jest fakt wyraźnego „trzymania się” stanowisk osadniczych w obrębie rynien jeziernych i nad brzegami jezior, przy wyraźnym unikaniu stref wysoczyznowych. Bardzo ucieszył nas fakt, że spotkanie miało po części charakter warsztatowy – Prelegent zechciał przywieźć ze sobą i zaprezentować cały szereg oryginalnych zabytków, omawianych w ramach wykładu. Była okazja do oglądnięcia ich, podyskutowania o szczegółach technologicznych, stanie zachowania itd.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Fogel J. 2005, Ziemiański mecenat archeologiczny w Wielkim Księstwie Poznańskim: Adolf Skarbek-Malczewski (1813-1887) z Kruchowa koło Trzemeszna, odkrywca słynnego aquamanile, Folia Praehistorica Posnaniensia, t. 13/14, s. 39-58.
2. Henneberg M. Ostoja-Zagórski J. 1977, Próba rekonstrukcji gospodarki mieszkańców halsztackich grodów typu   biskupińskiego, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 25, 3, s. 319-340.
3. Kobyliński Z. 2019, Od archeologii osadnictwa do biografii krajobrazu: archeologia polska wobec współczesnych perspektyw badań relacji między człowiekiem a środowiskiem w przeszłości, Przegląd Archeologiczny, t. 67, s. 9-30.
4. Makiewicz T. 1978, Z badań nad osadnictwem kultury przeworskiej na terenie zachodniej części Kujaw (rejon Jeziora Pakoskiego), Slavia Antiqua, t. 25, s. 1-48.
5. Machajewski H. 1984, Z badań nad formami osad z czasów od II do początków VI wieku na Pomorzu Środkowym, Fontes Archaeologici Posnaniensis, t. 33, s. 46-54.
6. Machajewski H. 2007, Wielkopolska północna w późnym okresie rzymskim i we wczesnych fazach okresu wędrówek ludów, Fontes Archaeologici Posnaniensis, t. 43, s. 72-92.
7. Machajewski H., Smaruj A. 2017, Osada z okresu wpływów rzymskich w Goślinowie, stan. 3, woj. wielkopolskie, Fontes Archaeologici Posnanienses, t. 53, s. 145-176.
8. Michałowski A., 2008 Okres przedrzymski w Wielkopolsce, w: H. Machajewski (red.), Wielkopolska w dziejach. Archeologia o regionie, Poznań, s. 87-106.
9. Michałowski A., Teska M., Żychliński D. 2015, Interakcje chronologiczno-terytorialne w południowo-zachodniej strefie kultury wielbarskiej, w: M. Fudziński, H. Paner (red.), Kontakty ponadregionalne kultury wielbarskiej. Przemiany kulturowe w okresie wpływów rzymskich na Pomorzu, s. 257-276, Gdańsk.
10. Niewiarowski W. 1995, Wahania poziomu wody w Jeziorze Biskupińskim i ich przyczyny, w: W. Niewiarowski (red.), Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod      wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie, Toruń, s. 215-234.
11. Rączkowski W. 2018, O rzece i grzęzawisku: parę refleksji na temat teorii i praktyki studiów osadniczych, w: H. Machajewski (red.), Archeologia dawnego osadnictwa Wielkopolski, Poznań, s. 11-29.
12. Vita-Finzi C., Higgs E.S. 1970, Prehisotric economy in the Mount Carmel in Palestine: site catchment analysis,   Proceedings of the Prehistoric Society, t. 36, s. 1-37.
13. Żak J. 1977, O studiach osadniczych, Archeologia Polski, t. 22, z. 2, s. 421-424.

  

Wykład 46

W piątek, 18 marca 2022 roku we Wrocławiu spotkaliśmy się z międzynarodowym zespołem Badaczy cmentarzyska w Malborku-Wielbarku z wykładem: „Cmentarzysko w Malborku-Wielbarku. Fakty i mity.” Mieliśmy przyjemność gościć dr hab. Jörga Kleemanna, prof. USz (duchowo), prof. dr hab. Piotra Łuczkiewicza, prof. UMCS oraz mgr Anetę Kuziołę ze Szkoły Doktorskiej Nauk Humanistycznych UAM. Wydawałoby się, że cmentarzysko w Malborku-Wielbarku, eponimiczne stanowisko kultury wielbarskiej nie ma już tajemnic… w świetle zaprezentowanego wystąpienia: nic bardziej mylnego. Wrażenie robi przede wszystkim ogrom nekropoli, na której zarejestrowano łącznie ponad 2200 grobów. Ciekawa jest lokalizacja cmentarzyska na bardzo aktywnej (szczególnie w okresie średniowiecza, po zaprzestaniu użytkowania) wydmie i sytuacja stratygraficzna, stanowiąca z jednej strony pewną trudność eksploracyjną, ale z drugiej chroniąca artefakty przed niepożądanymi ingerencjami. Na potrzeby projektu wykonano bardzo liczne serie analiz specjalistycznych, między innymi ceramologicznych i metaloznawczych, których wyniki są na tyle ciekawe, że nie sposób streścić ich tu w jednym zdaniu (m.in. produkowanie pewnych kategorii przedmiotów specjalnie na potrzeby ceremonii pogrzebowych, zaskakujące składy surowcowe pewnych typów ozdób, wyraźna ciągłość technologiczna, tradycjonalizm w zakresie produkcji ceramiki od młodszego okresu przedrzymskiego po schyłek użytkowania cmentarzyska…). Zarówno w trakcie wystąpienia, jak i w dyskusji po jego zakończeniu padały ważne pytania (mogące szokować szczególnie młodszą część publiczności) o to, jak liczny jest w kulturze wielbarskiej substrat „gocki” lub na ile zasadne jest w ogóle posługiwanie się terminem „kultura oksywska”. Z całą pewnością spotkanie miało charakter bardzo inspirujący. Rychło ukaże się monografia stanowiska. W planach Zespołu jest przebadanie sąsiadującej z cmentarzyskiem osady – z całą pewnością badania te wniosą szereg bardzo ciekawych ustaleń. Trzymamy kciuki i może do zobaczenia za jakiś czas? Serdecznie zapraszamy!

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegentów:

1. J. Kleemann, Die Ausgrabungen des Städtischen Museums Marienburg im Gräberfeld Malbork-Wielbark Fundstelle 1 in den Jahren 1927-1932, 1934 und 1936, Lublin 2017.
2. M. Daszkiewicz, P. Łuczkiewicz, J. Kleemann, A. Kuzioła, What shall we put in the grave? Archaeometric analyses of ceramics from a late Pre-Roman, Roman and Migration period cemetery in Malbork-Wielbark, northern Poland, Praehistorische Zeitschrift 94/2, 2019, 414-453.
3. P. Łuczkiewicz, A. Kuzioła, Malbork-Wielbark (woj. pomorskie / PL) und die Keltiké: Neues von einer fast vergessenen Nekropole, Archäologisches Korrespondenzblatt 49/4, 2019, 527-542.
4. P. Łuczkiewicz, M. Daszkiewicz, A. Kuzioła, J. Kleemann, M. Mecking, A. Presz, How far did they come from? Archaeological and archeometric provenance studies on glass beads recovered from the Malbork-Wielbark cemetery, Praehistorische Zeitschrift 2021, 96/1, 173-205.
5. P. Łuczkiewicz, J. Kleemann, M. Jankowski, A. Noryśkiewicz, M. Sykuła, A. Kuzioła, The Goths, the Wielbark Culture and over a 100 years of research on the eponymous site, Antiquity, Project Gallery 2021, 95 (380), e9, 1-9.
6. P. Łuczkiewicz, „Wiedźmin” z Malborka-Wielbarka i inne groby z nadkompletem uzbrojenia z Europy Środkowej i Północnej w młodszym okresie przedrzymskim, (w:) A. Michałowski, M. Brzostowicz, M. Kaczmarek, A. Strobin (red.), Ze świata dawnych barbarzyńców. Studia pradziejowe i wczesnodziejowe. Księga dedykowana Profesorowi Henrykowi Machajewskiemu z okazji 70. urodzin i 50 lat pracy archeologicznej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Archeologiczna nr 60, Poznań 2021, 231-257.

Wykład 45

W piątek, 21 stycznia 2022 roku w Poznaniu mieliśmy przyjemność spotkać się z prof. Henrykiem Machajewskim z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego, który przyjechał do nas z wykładem: „”Osada w Dębczynie. Ze studiów nad przemianami osadniczymi i kulturowymi na Pomorzu Zachodnim i Przednim u schyłku starożytności”. Większość z nas jest pod dużym wrażeniem wystąpienia Prelegenta. Można by rzec, że omawiając bardzo interesujący mikroregion osadniczy zlokalizowany w dorzeczu Mogilicy i Parsęty, udało mu się dokonać zwięzłej prezentacji grupy dębczyńskiej jako całości. Badania osad i cmentarzysk trwały rejonie Dębczyna wiele sezonów, a dzięki sprawnej organizacji pracy stan rozpoznania mikroregionu jest bardzo dobry (np. udało się uchwycić kompletne zasięgi niewielkich osad i odpowiadających im cmentarzysk). W rozwoju grupy dębczyńskiej, jak zarysował prof. Machajewski, bardzo znaczący jest udział elementów, mających swe źródło na terenie Skandynawii, którym rzecz jasna towarzyszą elementy kultury wielbarskiej oraz pochodzenia „zachodniego”, zaodrzańskiego. Do tych elementów dodać należałoby wyraźne inspiracje pochodzące ze środowiska pontyjskiego. Z powodów pandemicznych kuluarowa dyskusja miała nieco bardziej niż zwykle ograniczony charakter, wszyscy mamy jednak nadzieję, że już rychło będzie nam dane spotkać się w bardziej swobodnej atmosferze i wrócić do zagadnień poruszonych w trakcie wykładu.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. H. Machajewski, Z badań nad chronologią dębczyńskiej grupy kulturowej w dorzeczu Parsęty, Poznań 1992.
2. H. Machajewski, Południowo – zachodnia strefa basenu Morza Bałtyckiego u schyłku starożytności, M. Parczewsski, P. Kaczanowski (red.), Archeologia o początkach Słowian, Kraków 2005, s. 181 – 202.
3. H. Machajewski, The Turn of Antiqity to the Early Middle Ages on the Southern Shore of the Baltic Sea (2nd/3rd to 7th/8th Centuries AD) – The Example of the Parsęta Central Glacial Valley: An Archaeological Perspective, (w: ) Offa , 73-77, 2021, s. 81 – 98.
4. H. Machajewski, Südzone des Ostseebeckens und der Elbekulturreis in der spaten römischen Kaiserzeit und der frühen Stufe der Völkerwanderungszeit, (w: ) The Turbulent Epoche. New materials from the Late Roman Period and the Migration Period, t. II, Lublin 2008, s. 131 – 159.
5. H. Machajewski, Osada w Dębczynie. Ze studiów nad przemianami osadniczymi i kulturowymi na Pomorzu Zachodnim i Przednim u schyłku starożytności, Gdańsk 2021.
6. R. Wołągiewicz, Grupa dębczyńska, (w: ) Prahistoria ziem polskich, t. V, Wrocław 1981, s.210 – 2016.

Wykład 44

W piątek, 17 grudnia 2021 roku we Wrocławiu bardzo miło było nam gościć zespół badaczy związanych z Centrum Archeologicznym Fundacji Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy oraz Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu. Naszymi prelegentami byli Wojciech Kaczor, Ewa Pawlak, Paweł Pawlak oraz Marek Żółkiewski z wykładem: „Krąplewo 29. Przyczynek do datowania zjawisk z okresu schyłku starożytności i początków wczesnego okresu wędrówek ludów w Wielkopolsce”. W trakcie wystąpienia zaprezentowane zostały zabytki, które łączyć należy z okresem funkcjonowania osady kultury przeworskiej w fazach B2-C/D. Jednocześnie zwrócono uwagę na metodologiczne problemy związane z opracowywaniem i datowaniem dużych serii materiałów pochodzących z badań „autostradowych”. Drewno ze zróżnicowanych konstrukcyjnie studni, zarówno „rzymskich”, jak i wczesnośredniowiecznych, dostarczyło podstaw do określenia precyzyjnych kalendarzowych dat funkcjonowania tych obiektów. W zakresie wczesnośredniowiecznego materiału ceramicznego uwagę zwraca bardzo duży procentowy udział ceramiki całkowicie ręcznie lepionej, przy stosunkowo niewielkim udziale ceramiki obtaczanej – wydaje się być to lokalną cechą stanowiska. Precyzyjnie dobrana przez mieszkańców osady jej lokalizacja uwzględniała miejscowe warunki środowiskowe, konfigurację terenu, sieć wodną i siatkę istniejących szlaków komunikacyjnych. W świetle analizy materiałów ceramicznych oraz na podstawie wyników badań dendrochronologicznych obie fazy użytkowania osady dzieli (może nieco wbrew oczekiwaniom…) wyraźny dystans chronologiczny. Bardzo cennym poznawczo elementem spotkania była część warsztatowa, w trakcie której słuchacze mieli okazję zapoznać się z oryginalnym materiałem zabytkowym, omawianym w trakcie wystąpienia.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegentów:

1. Pawlak E., Pawlak P., 2008 Osiedla wczesnośredniowieczne w Markowicach pod Poznaniem wraz z pozostałościami osadnictwa pradziejowego, Poznań.

2. Pawlak E., Pawlak P., 2018 Najdawniejsze siedziby Słowian w Wielkopolsce na podstawie wybranych źródeł archeologicznych, w: H. Machajewski (red.), Archeologia dawnego osadnictwa Wielkopolski: 43-79.

3. Pawlak P., 2013 Byłem we wnętrzu, wszystko obejrzałem”. Obłaczkowo – od neolitycznych osadników po średniowieczną wieś, Fontes Archaeologici Posnanienses, t. 49, 231-327.

4. Machajewski H., 2020 Ze studiów nad wczesnym okresem wędrówek ludów w Wielkopolsce, w: M. Bohr, M. Teska (red.), Extra limites Continuatio, Poznań-Wrocław, 237-256.

5. Makiewicz T., Kaczor W., Krąpiec M., Makowiecki D., Miłosz E., Polcyn M., 2008 Studnia – cmentarzysko z okresu wędrówek ludów w obrębie kompleksu osadniczego w Konarzewie (stan. 5), pow. Poznań Ziemski. Nowy typ cmentarzyska kultury przeworskiej, w: J. Skowron, M. Olędzki (red.), Kultura przeworska. Odkrycia – interpretacje – hipotezy, t. II, s. 161-187.

Wykład 43

Za nami bardzo interesujące, jesienne spotkanie w Poznaniu. W dniu 19 listopada wykład pt. „Od okresu przedrzymskiego po okres wędrówek ludów w rejonie Głogowa. Stare i nowe wykopaliska” przedstawił dr hab. Artur Błażejewski, prof. UWr. Odbyliśmy wówczas ciekawą „podróż” w głąb Pradoliny Barucko-Głogowskiej. Profesor zapoznał nas z niesłychanie interesującymi stanowiskami archeologicznymi datowanymi tam na młodszy okres przedrzymski, wpływów rzymskich i wędrówek ludów. „Odwiedziliśmy” zatem Głogów-Nosocice, Bytomin (Bytnik), Grębocice czy Żukowice. W trakcie wystąpienia poruszone zostały między innymi kwestie związane ze stanem badań, strukturami osadniczymi, regionalizacją rzeczonego obszaru, starożytnym hutnictwem i metalurgią żelaza. Dyskusja jak zwykle była kontynuowana w kuluarach.

Zaś tradycyjnie dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Błażejewski A. 1998 Obrządek pogrzebowy kultury przeworskiej na Śląsku, Wrocław.
2. Błażejewski A., Bohr M., Chrzanowska A. 2020 Cmentarzyska kultury pomorskiej i przeworskiej w Głogowie-Nosocicach/Cemeteries of the Pomeranian and Przeworsk Cultures at Głogów-Nosocice, Wrocław.
3. Błażejewski A., Markiewicz J. 2017 Pottery from the Pre-Roman Period settlement on site 6 in Bytomin (Bytnik), Głogów district, [w:] Michałowski A., Teska M., Niedzielski P., Żółkiewski M. (red.) Settlements Pottery of the pre-Roman Iron Age in Central European Barbaricum – new research and perspectives, Poznań, s. 109-116.
4. Markiewicz J., Błażejewski A. (red.) 2016 Osada i cmentarzysko z epoki żelaza na stanowiskach Bytomin (Bytnik) 1 i 6, Wrocław.
5. Pazda S. 1980 Studia nad rozwojem i zróżnicowaniem kultury przeworskiej na Dolnym Śląsku, Studia Archeologiczne 10.

Wykład 42

Piątek, 8 października 2021 roku był dla nas dniem szczególnym i mieliśmy co najmniej dwa powody do radości. Pierwszym z nich była wizyta ważnego dla nas Gościa, prof. dr. hab. Andrzeja Michałowskiego z Wydziału Archeologii UAM w Poznaniu. Gość bliski naszemu sercu i pierwszy wykład „w realu” po tak długiej, pandemicznej przerwie. Spotkaliśmy się w licznym gronie, znów mogliśmy przywitać przybyłych z różnych miejsc Polski sympatyków naszego cyklu seminariów. Ogromnie nas to ucieszyło! Drugim powodem do radości była możliwość pochwalenia się naszym nowym dzieckiem – bo nie było dotychczas takiej okazji oficjalnie – drugim tomem publikacji, prezentującej tym razem zagadnienia poruszane w ramach seminariów na przestrzeni lat 2016-2018: „Extra limites. Continuatio.” Publikacja możliwa jest do ściągnięcia pod adresem: http://archeo.uni.wroc.pl/Instytut-Archeologii/Publikacje/Nowosci/Extra-Limites-Continuatio. Zapraszamy do lektury! Wracając zaś do wykładu prof. Michałowskiego pt. „Tajemnice mirosławskich kurhanów” – w bardzo dobrze przyjętym wystąpieniu Prelegent zaprezentował wyniki czterech kampanii wykopaliskowych realizowanych na kurhanowym cmentarzysku kultury wielbarskiej w Dolnie Noteci. Uwagę zwraca lokalizacja poszczególnych obiektów, bardzo wyeksponowanych i doskonale czytelnych, górujących nad doliną rzeczną. Co ciekawe – w badanej strefie odkryto dotychczas pochówki tylko i wyłącznie kobiet, w tym bardzo bogaty grób „księżniczki” oraz grób kobiecy wyposażony w elementy oporządzenia jeździeckiego. Bardzo interesujące są ślady rytualnej orki, a także działalności hutniczej (także rytualnej?) zlokalizowane na terenie badanego stanowiska. Cmentarzysko wchodzi w skład większego kompleksu sepulkralnego, zlokalizowanego na przeciwległych brzegach dolinki sandrowej. Prace na stanowisku będą kontynuowane i mamy nadzieję, że za jakiś czas pojawi się kolejna okazja, żeby przedstawić Państwu ich wyniki.

Tradycyjnie dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Michałowski A., Cmentarzysko kurhanowe w środku lasu, W: Skarby czasu. Badania Instytutu Archeologii UAM w Poznaniu / Czebreszuk Janusz, Żurkiewicz Danuta Maria (red.), 2019, Poznań, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, s.94-101, ISBN 978-83-85872-14-6.
2. Michałowski A., Teska M., Niebieszczański J. A. [i in.], Wyniki badań na stan. 37 w Mirosławiu, gm. Ujście, pow. pilski, woj. wielkopolskie, W: Badania archeologiczne na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej w latach 2013–2017 / Wierzbicki Jacek (red.), 2018, Poznań, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu / Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Ośrodek Studiów Pradziejowych i Średniowiecznych w Poznaniu / Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Poznaniu / Oddział Wielkopolski Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich / Poznańskie Towarzystwo Prehistoryczne, s.109-116, ISBN 978-83-85872-13-9.
3. Michałowski A., Grób „księżniczki” z kurhanu 7 na stan. 37 w Mirosławiu, pow. pilski, woj. wielkopolskie, W: Archeologia sarbskich lasów / Michałowski Andrzej [i in.] (red.), 2017, Sarbia, Oficyna Reklamowo-Edytorska Draco-Art, s.113-122, ISBN 978-83-913339-1-4.
4. Michałowski A., Schyłek starożytności nad środkową Notecią, W: Archeologia sarbskich lasów / Michałowski Andrzej [i in.] (red.), 2017, Sarbia, Oficyna Reklamowo-Edytorska Draco-Art, s.51-70, ISBN 978-83-913339-1-4.
5. Michałowski A., Teska M., Wstępne wyniki badań wykopaliskowych na stan. 37 w Mirosławiu, gm. Ujście, pow. pilski, woj. wielkopolskie, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, 2016, vol. 17, s. 117-126.

 

Wykład 41

W piątek, 23 kwietnia 2021 r. miało miejsce nietypowe, bo wirtualne (z powodów oczywistych) spotkanie z dr Magdaleną Piotrowską z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Łodzi, która opowiadała nam o „Funkcji studni w przestrzeni osad środkowoeuropejskiego Barbaricum na rzykładzie osady kultury przeworskiej w Kwiatkowie, gm. Brudzew”. Mogliśmy usłyszeć o tym, że przeznaczenie studni nie jest i nie zawsze było oczywiste i jednoznaczne jak mogłoby się to wydawać. W przeszłości obiekty te spełniały różnorodne funkcje, często także te o szczególnym znaczeniu. Przeznaczenie studni to zagadnienie, które nierozerwalnie wiąże się także z lokalizacją takowych założeń w przestrzeni osady. Stanowiskiem, które w skali Barbaricum wyróżnia się liczbą odkrytych ujęć wody jest osada w Kwiatkowie, na której zarejestrowano ponad sto takich obiektów. Źródła z tego stanowiska zostały zaprezentowane na tle odkryć z terenów ziem polskich oraz szerszego obszaru środkowoeuropejskiego Barbaricum. Pozwoliło to na odpowiedź na pytanie o zasadność budowy tylu studni w przestrzeni osady dogodnie zlokalizowanej pod względem dostępności do rzek i cieków wodnych… Nie chcemy zdradzać więcej szczegółów;) Zachęcamy do obejrzenia zarejestrowanego materiału na oficjalnym kanale Extra limites na YouTube oraz zadawania pytań pod adresem: https://www.youtube.com/watch?v=FGPoeRSNuaw&t=980s.

Zaś tradycyjnie dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegentkę:

1. Gaude 1995: B. Gaude, Brunnenanlagen der römischen Kaiserzeit und frühen Volkerwanderungszeit (4.-5. Jahrhundert) in Norddeutchland [M.A. thesis Univ. Kiel 1995].
2. Gralak 2012: T. Gralak, „Użył jak pies w studni”, czyli o pochówkach zwierzęcych z osady w Polwicy-Skrzypniku, pow. Oława, z późnego okresu wpływów rzymskich i początku okresu wędrówek ludów. Przegląd Archeologiczny 60, 2012, 107-132.
3. Jurkiewicz/Machajewski 2006: B. Jurkiewicz / H. Machajewski, Osadnictwo kultury przeworskiej z przełomu er oraz późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów. In: L. Czerniak / J. Gąssowski (eds), Osada wielokulturowa w Jankowie, gmina Piątek, wojewdztwo łódzkie. Via Archaeologica Pultuskiensis 1(Pułtusk 2006) 109-218.
4. Leube 2009: A. Leube, Studien zu Wirtschaft und Siedlung bei den germanischen Stämmen im nördlichen Mitteleuropa während des 1. Bis 5./6. Jahrhunderts n. Chr. Römisch-Germanische Forschungen 64 (Mainz am Rhein 2009).
5. Møller Hansen/Høier 2000: K. Møller Hansen / H. Høier, Næs — en vikingetidsbebyggelse med hørproduktion, KUML 2000, 59-89.
6. Nowakowski/Waluś 1986: W. Nowakowski / A. Waluś, Studnie kultury przeworskiej z ziem Polski. Światowit 36, 1986, 43-64.

Poniżej – starsze wpisy w kolejności ich pojawiania się na stronie – zapraszamy do lektury i śledzenia historii naszych spotkań!!!

Inauguracyjny wykład

Pierwsze w cyklu spotkanie w ramach „Extra limites” miało miejsce 9 maja 2014 r. w Poznaniu. Wykład pod tytułem „Kultura przeworska a strefa nadłabska w Polsce południowo-zachodniej w okresie rzymskim” wygłosił prof. UWr dr hab. Artur Błażejewski, IA UWr. Prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, natomiast dyskusja jaka wywiązała się po wystąpieniu pokazała, że w badaniach nad kontaktami interkulturowymi społeczeństw pradziejowych cechą bardzo pożądaną jest otwartość interpretacyjna. W bardzo silny sposób uwidoczniła się jednocześnie przyświecająca nam idea, aby o nurtujących nas problemach rozmawiać odważnie, mając za oręż tylko i wyłącznie siłę argumentów. Istotną częścią spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu „Extra limites”. Wspólnie z zaproszonymi gośćmi doszliśmy między innymi do wniosku, że pożytecznym byłoby część spotkań poświęcić analizie przyrastających materiałów źródłowych i związanym z nimi trudnościom interpretacyjnym. W ten sposób część seminariów będzie miała charakter zbliżony do warsztatów.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Błażejewski A. 2008    Die Frage der elbgermanischen Besiedlung in Schlesien in der römischen Kaiserzeit, [w:] Błażejewski A. (red.) Labor et Patientia. Studia archaeologica Stanislao Pazda dedicata, Wrocław, s. 139-149.

2. Bohr M. 2008    Górne i środkowe dorzecze Bobru oraz dorzecze Kwisy w okresie rzymskim i wczesnym okresie wędrówek ludów – uwagi o stanie badań i kwalifikacji kulturowej stanowisk, Silesia Antiqua, t. 44, s. 55-72.

3. Domański G. 1984    Związki środkowego Nadodrza z nadłabskim kręgiem kulturowym w okresie lateńskim i wpływów rzymskich, Przegląd Archeologiczny, t. 31, s. 197-208.

4. Machajewski H. 1997    Z badań nad kulturą przeworską w Wielkopolsce północnej, [w:] Kokowski A. (red.), Kultura przeworska, t. 3, Lublin, s. 97-116.

5. Pazda S. 1983    Obce elementy w kulturze przeworskiej na Dolnym Śląsku, Przegląd Archeologiczny, t. 31, s. 187-195

 

Wykład 2

Drugie spotkanie w cyklu „Extra limites” miało miejsce we Wrocławiu w dniu 6 czerwca 2014 roku. Wykład pod tytułem: „W cieniu typologii… Czy można polubić okres wpływów rzymskich?” wygłosił prof. UAM dr hab. Andrzej Michałowski, IPUAM. Bardzo ciekawe wystąpienie przyciągnęło liczne grono słuchaczy, w którym znaleźli się wybitni badacze problematyki środkowoeuropejskiego Barbaricum. Tytuł wystąpienia miał prowokować… i sprowokował do szeroko zakrojonej dyskusji. Jedną z ważniejszych kwestii jakie zostały podniesione był problem „przesłaniania” działań człowieka pradziejowego przez rozbudowane systemy typologiczne. Dyskutanci zgodnie przyznali, że celem nadrzędnym archeologii jest badanie człowieka, wszelkiego rodzaju typologie badanie to mają jedynie ułatwiać. Poruszono również kwestie związane z nowo powstającymi syntezami pradziejów Polski i problemem selekcji informacji w kontekście przyrastającej w bardzo szybkim tempie bazy źródłowej. W trakcie rozmów kuluarowych z zaproszonymi gośćmi organizatorzy doszli do wniosku, że istnieje duża potrzeba prezentowania szerszemu gronu wyników badań eksperymentalnych, prowadzonych przez naukowców z różnych ośrodków. Formuła spotkań „Extra limites” jest na tyle pojemna, że w przyszłości z całą pewnością zapraszać będziemy do udziału w seminariach archeologów-eksperymentatorów.

 

Wykład 3

Trzecie spotkanie w ramach cyklu „Extra limites” miało miejsce ponownie w Poznaniu, w dniu 27 października 2014. Tym razem nasze zaproszenie zgodził się przyjąć dr Paweł Madera z Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu, który zaprezentował bardzo interesujący wykład pt. „Starożytna technika i technologia dymarska na ziemiach polskich z punktu widzenia eksperymentatora”. Bardzo istotną kwestią płynącą z prezentacji dr Madery jest potrzeba wykonywania szeregu badań eksperymentalnych w archeologii. Bez nich nasza wiedza o wielu pradziejowych procesach technologicznych nie ma szans się pogłębić. Cieszy fakt, że nasz Prelegent zaczął odnosić sukcesy na polu rekonstrukcji procesu dymarskiego, jednakże, jak On sam twierdzi, należy sobie zdawać sprawę z tego, że każdy eksperyment musi być wykonywany w powtarzalnych warunkach i wielokrotnie. Z tego powodu wystąpienie dr Madery było jednocześnie zachętą dla Słuchaczy do uczestnictwa w różnego typu działaniach z zakresu eksperymentu archeologicznego. Nasze spotkania cieszą się coraz większym zainteresowaniem, o czym świadczy liczna reprezentacja Gości z innych polskich uczelni i ośrodków muzealno-naukowych. Mobilizuje nas to do dalszego działania! Kolejne spotkanie – wkrótce.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

 

1. Bielenin K. 1973, Dymarski piec szybowy zagłębiony (typu kotlinkowego) w Europie starożytnej, „Materiały Archeologiczne”, t. 14, s. 5-102.
2. Bielenin K. 1983, Der Rennfeuerofen mit eingetieftem Herd und seine Formen in Polen, „Offa”, t. 40, s. 47-61.
3. Orzechowski S. 2013, Region żelaza. Centra hutnicze kultury przeworskiej, Kielce.
4. Orzechowski S., Przychodni A. 2014, Experimental Iron Smelting in the Research on Reconstruction of the Bloomery Process in the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains, Poland {w:] J. R. Flores, R. Paardekooper (red.), Experiments Past. Histories of Experimental Archaeology, Leiden, s. 249-267.
5. Suliga I. 2006, Dotychczasowe próby rekonstrukcji starożytnego procesu metalurgicznego w kotlinkowych piecach dymarskich z regionu świętokrzyskiego [w:] S. Orzechowski, I. Suliga (red.), 50 lat badań nad starożytnym hutnictwem świętokrzyskim. Archeologia – Metalurgia – Edukacja, Kielce, s. 163-174.

             

 

Wykład 4

Czwarte spotkanie w ramach cyklu „Extra limites” miało miejsce 25 listopada 2014 roku w Poznaniu. Mieliśmy okazję wysłuchać niesłychanie interesującego wystąpienia dr. Jesa Martensa z Uniwersytetu w Oslo, który przybliżył problematykę północnoeuropejskich struktur społecznych w okresie przedrzymskim wykładem pt. „The social organization of the Pre-Roman communities in Northern Europe”. Zagadnienia poruszane przez naszego Gościa były dla nas tym bardziej interesujące, iż wiele z przedstawianych materiałów nie było do tej pory publikowanych. Prelegent zasygnalizował między innymi istotne problemy natury metodologicznej stawiając pytanie, na ile w ogóle możliwe jest badanie pradziejowych struktur społecznych dysponując jedynie materiałem archeologicznym. Oczywiście jak zwykle po wykładzie kuluarowe dyskusje i wymiana poglądów pomiędzy przedstawicielami różnych środowisk naukowych trwały długo. To motywuje nas do dalszych działań!

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Brandt, J. 2001. Jastorf und Latène. Kultureller Austausch und seine Auswirkungen auf soziopolitische Entwicklungen in der vorrömischen Eisenzeit. Internationale Archäologie 66, Rahden

2. Ekholm, K. & Friedman, J. 1985. Towards a Global Anthropology. Critique of Anthropology vol. 5-1. 97-119.

3. Hedeager, L. 1992. Iron-Age societies: from tribe to state in Northern Europe, 500 BC to AD 700​. Oxford

4. Martens, J. 2009. Vor den Römern. Eliten in der vorrömischen Eisenzeit. I Burmeister, S. & Derks, H. (red.): Imperium, Konflikt, Mythos. 2000 Jahre Varusschlacht. Stuttgart. 334-341

5. Steuer, H. 1982, Frühgeschichtliche Sozialstrukturen in Mitteleuropa: eine Analyse der Auswertungsmethoden des archäologischen Quellenmaterials, Göttingen.

 

Wykład 5

Za nami bardzo interesujące wrocławskie spotkanie w dniu 12 grudnia 2014 r., połączone z warsztatami ceramicznymi, których przedmiotem był materiał ceramiczny datowany na młodszy okres przedrzymski. Panowie Marek Żółkiewski i Wojciech Kaczor z Centrum Archeologicznego Fundacji UAM przedstawili wykład pt. „Między kulturą jastorfską a kulturą przeworską – materiał ceramiczny ze stan. 8. w Grabkowie, gm. Kowal”. Bardzo ciekawy element spotkania stanowiła prezentacja wyników badań fizykochemicznych pozyskanej ceramiki, przedstawiona przez Pana prof. P. Niedzielskiego z UAM – pokazała ona, jak duże możliwości poznawcze tkwią w tego typu analizach. Zgodnie z przewidywaniami dyskusja po wystąpieniu Gości była żarliwa i dotyczyła między innymi kwestii definiowania jednostek kulturowych w pradziejach. Po raz kolejny mieliśmy przy tym okazję zauważyć, jak istotne w badaniach nad ceramiką jest oglądanie materiałów oryginalnych i definiowanie obserwowanych cech materiału na bieżąco. Wniosek może być tylko jeden – istnieje duża potrzeba organizowania tego rodzaju warsztatów, z całą pewnością więc w ramach Extra limites takie spotkania będą miały miejsce.

Dla chcących pogłębić wiedzę o przedstawianych na spotkaniu kwestiach – oto zaproponowana przez Prelegentów podstawowa literatura przedmiotu:

1. Dąbrowska T. 1988. Wczesne fazy kultury przeworskiej, Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa.

2. Grygiel M. 2004. Problem chronologii i przynależności kulturowej materiałów o charakterze jastorfskim z Brześcia Kujawskiego, woj. kujawsko – pomorskie, w świetle ostatnich badań nad problematyką okresu przedrzymskiego w Polsce, [w:] H. Machajewski (red.), Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko – Kujawskiej, s. 7-11.

3. Machajewski H., Pietrzak R. 2004. Ze studiów nad ceramiką naczyniową z okresu przedrzymskiego w Wielkopolsce, [w:] H. Machajewski (red.), Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko – Kujawskiej, Poznań, s. 83-122.

4. Machajewski H., Pietrzak R. 2008a. Osada ludności z okresu przedrzymskiego na stanowisku 278 (AUT 191) Poznań – Nowe Miasto, [w:] H. Machajewski, R. Pietrzak (red:), Poznań – Nowe Miasto, Źródła archeologiczne do studiów nad pradziejami i wczesnym średniowieczem dorzecza środkowej Warty, Poznań, s. 153-223.
5. Machajewski H., Pietrzak R. 2008b. Osada ludności z okresu przedrzymskiego na stanowisku 226 (AUT 194) Poznań – Nowe Miasto, [w:] H. Machajewski, R. Pietrzak (red:), Poznań – Nowe Miasto, Źródła archeologiczne do studiów nad pradziejami i wczesnym średniowieczem dorzecza środkowej Warty, Poznań, s. 299-350.   

Wykład 6

Za nami szóste już spotkanie w ramach Extra limites. Tym razem 23 stycznia 2015 r. w Poznaniu mieliśmy przyjemność gościć dr. Mirosława Rudnickiego z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego z wykładem: „Wyniki polsko-białoruskich badań na cmentarzysku grupy olsztyńskiej w Burdągu, powiat szczycieński (dawn. Burdungen, Kr. Neidenburg)”. Odbyliśmy niesłychanie ciekawą „wyprawę” ku zagadnieniom nieczęsto poruszanym. Dr Rudnicki zapoznał nas między innymi z historią badań nad grupą olsztyńską, wynikami swoich niesłychanie ciekawych badań oraz między innymi z bardzo ciekawymi zachowaniami z zakresu obrzędowości pogrzebowej. Inspirowana wystąpieniem Prelegenta duża część Słuchaczy przyznała zgodnie, że wciąż ogromny potencjał tkwi w badaniach wykorzystujących archiwalia utworzone jeszcze przed drugą wojną światową. Powstał pomysł, aby część naszych spotkań w ramach Extra limites poświęcać właśnie archeologii „archiwalnej” i „magazynowej”

Dla chcących pogłębić wiedzę o przedstawianych na spotkaniu kwestiach – oto zaproponowana przez Prelegenta podstawowa literatura przedmiotu:

1. Bujack, G. 1884. Vier Gräberfelder des sogen. Mittleren Eisenalters, „Sitzungsberichte der Altertumsgesellschaft Prussia“ 9, s. 146-152.

2. Hilberg, V. 2009. Masurische Bügelfibeln. Studien zu den Fernbeziehungen der völkerwanderungszeitlichen Brandgräberfelder von Daumen und Kellaren. Daumen und Kellaren, Band 2, Neumünster.

3. Jakobson, F. 2009. Die Brandgräberfelder von Daumen und Kellaren im Kreise Allenstein,Ostpreussen, (red.) A Bitner-Wróblewska; C. von Carnap-Bornheim; V. Hilberg; W. Nowakowski, Daumen und Kellaren, Band I, Neumünster.

4. Kowalski, J. 2000. Chronologia grupy elbląskiej i olsztyńskiej kręgu zachodniobałtyjskiego (V-VII w.), Barbaricum 6, Warszawa, s. 203-248.

5. Nowakowski, W. 2010. The Mysterious Barbarians of Mazuria: The riddle of the Olsztyn Group (w:) F. Curta (red.), Neglected Barbarians, Studies in the Early Middle Ages 32, Turnhout, s. 31-52.

 

Wykład 7

Siódme spotkanie w ramach Extra limites miało miejsce we Wrocławiu w dniu 6 marca 2015 roku. Mieliśmy niewątpliwą przyjemność gościć dr. hab. Szymona Orzechowskiego z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego z wykładem: „Rzymskie kopalnictwo kruszców – własność kopalń, metody eksploatacji i wpływ na środowisko przyrodnicze.” Duże wrażenie na Słuchaczach zrobiła skala i zaawansowanie technologiczne prac prowadzonych przez Rzymian, ich doskonała organizacja, a także negatywny wpływ niektórych przedsięwzięć na środowisko naturalne. W trakcie wystąpienia poruszone zostały także kwestie pozyskiwania rud metali na terenie Barbaricum, omówiony mechanizm funkcjonowania kopalni w Rudkach oraz zagadnienia związane z barbarzyńskim hutnictwem żelaza. Jednym z wniosków wynikających z dyskusji „powykładowej” była (formułowana także już w innym miejscu) konieczność uporządkowania stanu wiedzy, terminologii, konieczność prowadzenia badań eksperymentalnych i stworzenia zespołu badawczego, zajmującego się „czarną metalurgią” na ziemiach polskich.

Dla chcących pogłębić wiedzę o przedstawianych na spotkaniu kwestiach – oto zaproponowana przez Prelegenta podstawowa literatura przedmiotu:

1. Domergue C., Les mines antiques. La production des métaux aux époques grecque et romaine, Paris 2008.
2. Domergue C, Serneels V, Cauuet B., Pailler J.-M., Orzechowski S. Mines et métallurgies en Gaule à la fin de l’Âge du Fer à l’époque romaine, (in:) Celtes et Gaulois. l’Archéologie face à l’histoire, D. Paunier (ed.), Lausanne 2006, s. 131 – 162.
3. Healy J.F., Mining and Metallurgy in the Greek and Roman World, Londres 1978.
4. A.M. Hirst, Imperial Mines and Quarries in the Roman World. Organizational Aspects 27BC-AD235, Oxford 2010.
5. Orzechowski S., „Czarna metalurgia“ w Galii przed podbojem rzymskim. Zarys problematyki, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej“, 2007, R. LV, nr 3-4, s. 235-259.

Wykład 8

Ósme spotkanie w ramach Extra limites odbyło się w dniu 17 kwietnia 2015 roku w Poznaniu. Mieliśmy przyjemność gościć dr. Tinę Milavec z Uniwersytetu w Lublanie z wykładem: „Claustra Alpum Iuliarum and the defense of north-eastern Italy in the 5th century”. Wykład wprowadził słuchaczy w zagadnienia systemu umocnień, zlokalizowanego obecnie na terenie Słowenii, a broniącego bardzo ważnych szlaków komunikacyjnych prowadzących do Italii przez Alpy Julijskie. Na badaczach środkowoeuropejskiego Barbaricum zazwyczaj duże wrażenie robi bogactwo i różnorodność zabytków ruchomych wyprodukowanych na terenie cesarstwa rzymskiego. Nie inaczej było i tym razem. Interesująco przedstawiała się zaprezentowana przez Prelegentkę metodyka badań prowadzonych w trudnych warunkach górskich i różnorodność stanowisk archeologicznych tu występujących. Jak zwykle dyskusja przeniesiona została w kuluary, była owocna i długotrwała. Kwietniowe spotkanie pokazało, że cykl seminariów Extra limites stanowi doskonałą platformę do nawiązywania kontaktów i współpracy pomiędzy naukowcami reprezentującymi różne specjalizacje badawcze, pochodzących z różnych krajów. Utwierdza nas to w przekonaniu o słuszności podejmowanych działań i dopinguje do organizowania kolejnych spotkań.

Dla chcących pogłębić wiedzę o przedstawianych na spotkaniu kwestiach – oto zaproponowana przez Prelegentkę podstawowa literatura przedmiotu:

1. Ciglenečki S., Milavec T. 2009 The defence of north-eastern Italy in the first decennia of the 5^th century, Forum Iulii, XXXIII, 177-189.
2. Kos P., 2012 Gradnja in opustitev obrambnega sistema Claustra Alpium Iuliarum v luči numizmatičnega gradiva/The construction and abandonment of the CAI in the light of the numismatic material, Arheološki Vestnik 63, 265-300.
3. Kos P., 2013 Claustra Alpum Iuliarum – protecting Late Roman Italy, Studia Europaea Gnesnensia 7, 233-261.
4. Kos P., 2014 Barriers in the Julian Alps and Notitia Dignitatum/Zapore v Julijskih Alpah in Notitia dignitatum, Arheološki Vestnik 65, 409-422.
5. Kusetič J., Kos P., Breznik A., Stokin M., 2014 Claustra Alpium Iuliarum: med raziskovanjem in upravljanjem/Claustra Alpium Iuliarum: between research and management, Ljubljana.

Spotkanie 9 – rocznicowe

W dniu 22 maja 2015 roku we Wrocławiu podsumowaliśmy rok seminariów Extra limites. Przypomnieliśmy sobie wszystkie dotychczasowe spotkania i poruszaną w ich trakcie tematykę. Podzieliliśmy uwagami i spostrzeżeniami, dotyczącymi funkcjonowania cyklu. Może to nieskromne, ale w opinii uczestników i obserwatorów projektu idziemy w dobrym kierunku. Dopinguje to nas do dalszych działań – z pewnością zachowamy osiągnięty rozpęd! Kolejne spotkania z bardzo interesującymi gośćmi już po wakacjach. Jeden z tegorocznych celów do osiągnięcia – publikacja.

Wykład 10

W mistrzowski sposób przedstawiony wykład prof. dr. hab. H. Zimmermanna z NIHK Wilhelmshaven uzmysłowił nam i wszystkim Gościom, jak wielki potencjał tkwi w badaniach osad. Wydarzenie miało miejsce 2 czerwca 2015 r. w Poznaniu, zaś pełny tytuł wystąpienia brzmiał: „Settlement Continuity on the Geest in the Elbe-Weser Dreieck from the Pre-Roman Iron Age to the Middle Ages”. Odpowiednio prowadzone studia, poparte szeregiem specjalistycznych analiz fizykochemicznych (na przykład badania zawartości związków fosforu w glebie) umożliwiają nie tylko zbadanie struktury osady jako większej całości, ale także prowadzą do odkrycia pomieszczeń i stref użytkowych poszczególnych domostw. Konsekwencją badań nad osadami jest bardzo duża ilość niezwykle istotnych danych, służących studiom nad strukturami społecznymi dawnych społeczeństw.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Aufderhaar, I., Bittmann, F., Brandt, I., Jöns, H., Klein, C., Schön, M. D., Stümpel, H., Wolters, S., u. Zimmermann, W. H.(2011): Neue Forschungen am Zentralplatz von Sievern, Ldkr. Cuxhaven. Germania, 87/2009, 173–220.

2. Zimmermann, W. H., 2001: Phosphatkartierung mit großem und kleinem Probenraster in der Siedlungsarchäologie. Ein Erfahrungsbericht. In: „…Trans Albim Fluvium“. Forschungen zur vorrömischen, kaiserzeitlichen und mittelalterlichen Archäologie. Festschrift für Achim Leube. Internationale Archäologie, Studia honoria 10, 69-79, Rahden/Westf.

3. Zimmermann, W. H., 2001: Loxstedt. In: J. Hoops (Begr.), Reallexikon der germanischen Altertumskunde 18, 629-633. Berlin, New York.

4. Zimmermann, W. H., 1999: Why was cattle-stalling introduced in prehistory? The significance of byre and stable and of outwintering. In: C. Fabech u. J. Ringtved (Hrsg.), Settlement and landscape. Proceedings of a conference in Århus, Denmark, May 4-7 1998. Jutland Archaeological Society, 295-312. Århus.

5. Zimmermann, W. H., 1999: Favourable conditions for cattle farming, one reason for the Anglo-Saxon migration over the North Sea? About the Byre”s evolution in the area south and east of the North Sea and England. In: H. Sarfatij, W. H. Verwers u. P. J. Woltering (eds.), In discussion with the past. Archaeological studies presented to W. A. van Es, 129-144. Amersfoort.

6. Zimmermann, W. H., 1998: Pfosten, Ständer und Schwelle und der Übergang vom Pfosten- zum Ständerbau – Eine Studie zu Innovation und Beharrung im Hausbau. Zu Konstruktion und Haltbarkeit prähistorischer bis neuzeitlicher Holzbauten von den Nord- und Ostseeländern bis zu den Alpen. Probleme der Küstenforschung im südlichen Nordseegebiet 25, 9-241.

7. Zimmermann, W. H., 1992: Die Siedlungen des 1. bis 6. Jahrhunderts nach Christus von Flögeln-Eekhölten, Niedersachsen. Die Bauformen und ihre Funktionen. Probleme der Küstenforschung im südlichen Nordseegebiet 19, 360 Seiten. Hildesheim.

8. Zimmermann, W. H., 1991: Die früh- bis hochmittelalterliche Wüstung Dalem, Gem. Langen-Neuenwalde, Kr. Cuxhaven. In: H. W. Böhme (Hrsg.), Siedlungen und Landesausbau zur Salierzeit I: 37-46. Sigmaringen.

 

Wykład 11

Po wakacyjnej przerwie rozpoczęliśmy nowy cykl seminariów w ramach Extra limites spotkaniem we Wrocławiu. W piątek, 23 października 2015 mieliśmy przyjemność gościć Panią Martę Krzyżanowską z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu Adama Mickiewicza z wykładem pt. „Niewidoczne gołym okiem. Problematyka szkła rzymskiego – perspektywy badawcze”. Wiele z podawanych przez Prelegentkę faktów związanych z procesem produkcji i dystrybucji szkła na terenie cesarstwa rzymskiego było dotychczas nieznanych szerszemu gronu, wzbudzając zainteresowanie i pobudzając do dyskusji. Niewątpliwym walorem wystąpienia była jego „oprawa plastyczna” – mieliśmy chociażby okazję pooglądać repliki zabytków szklanych i zadać pytania Prelegentce, jako doświadczonej już rekonstruktorce starożytnych technik szklarskich.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegentkę:

1. Baxter, M.J., Cool, H.E.M., & Jackson, C.M., 2005. Further studies in the compositional variability of colourless Romano-British vessel glass. Archaeometry 47(1), 47-68.

2. Degryse P., 2014. Glassmaking in the Roman World. Leuven University Press.

3. Freestone, I.C., 2005. The Provenance of Ancient Glass through Compositional Analysis. In Materials Issues in Art and Archaeology VII, edited by Pamela B. Vandiver, Jennifer L. Mass, and Alison Murray (Mater. Res. Soc. Symp. Proc. 852, Warrendale, PA, 2005).

4. Freestone, I.C. 2008. Pliny on Roman Glassmaking. In M. Martión-Torres & T. Rehren (eds) Archaeology, History and Science, Integrating Approaches to Ancient Materials. Walnut Creek, CA, 61-76.

5. Freestone, I., Gorin-Rosen, Y. & Hughes, M., 2000. Primary glass from Israel and the production of glass in Late Antiquity and the Early Islamic Period. W: M.-D. Nenna (ed), La Route du Verre, 65-83.

6. Nenna, M-D. 2015. Primary glass workshops in Graeco-Roman Egypt: Preliminary report on the excavations of the site of Beni Salama, Wadi Natrun (2003, 2005-9). In J. Bayley, I. Freestone & C. Jackson (eds) Glass of the Roman World. Oxford & Philadelphia: Oxbow Books.

7. Stern, E.M., 1999. Roman glassblowing in a cultural context. American Journal of Archaeology 103, 441-484.

Wykład 12

Drugim w nowym roku akademickim wykładem, który mieliśmy wielką przyjemność wysłuchać w dniu 20 listopada 2015 w Poznaniu, w nowej już siedzibie Instytutu Prahistorii, było wystąpienie dr. hab. Piotra Łuczkiewicza z UMCS pt. „Nie tylko o handlu. Mechanizmy rozprzestrzeniania obcych dóbr w młodszym okresie przedrzymskim w środkowej Europie”. Musimy szczerze przyznać, że podjęta tematyka była tak różnorodna i poruszyła tak wiele niesłychanie nurtujących kwestii, że notatniki większości uczestników gęsto pokryły się zapiskami. Oczywiście z sali wykładowej dyskusje nad mechanizmami wymiany idei/dóbr/kwestiami kontaktów interkulturowych/interkulturowymi wyznacznikami elit i wieloma innymi problemami musiały w końcu zostać przeniesione w kuluary, gdzie nadal trwała ożywiona dyskusja.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Jacobsen 1995: G. Jacobsen, Primitiver Austausch oder freier Markt? Untersuchungen zum Handel in den gallisch-germanischen Provinzen (St. Katharinen 1995).
2. Krausse / Nakoinz 2000: D. Krausse / O. Nakoinz, Binnenkolonisation und Zentralisation. Überlegungen zur latènezeitlichen Besiedlungs- und Bevölkerungsentwicklung im Mittelgebirgsraum nordwestlich der Mosel. In: V. Guichard / S. Sievers / O.-H. Urban (Hrsg.), Les processes d`urbanization à l`âge du Fer. Bibracte 4 (Glux en Glenne 2000) 127-137.
3. Neipert 2006: M. Neipert, Der „Wanderhandwerker“. Archäologisch-ethnographische Untersuchungen, Tübinger Texte 6 (Rahden/Westf. 2006).
4. Renfrew 1969: C. Renfrew: Trade and Culture Process in European Prehistory. Current Anthropology 10, 1969, 151-169.
5. Salač 2009: V. Salač, Zur Interpretation der Oppida in Böhmen und in Mitteleuropa. In: R. Karl / J. Leskovar  (Hrsg.), Interpretierte Eisenzeit. Fallstudien, Methoden, Theorie. Tagungsbeiträge der 3. Linzer Gespräche zur interpretativen Eisenzeitarchäologie (Linz 2009) 237-251.
6. Untersuchungen zum Handel – Untersuchungen zum Handel und Verkehr der vor- und frühgeschichtlichen Zeit in Mittel- und Nordeuropa. Teil I. Methodische Grundlagen und Darstellungen zum Handel in vorgeschichtlicher Zeit und in der Antike, Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen, Phil.-Hist. Klasse 143 (Göttingen 1985).

Wykład 13

W dniu 11 grudnia 2015 r. mieliśmy zaszczyt gościć we Wrocławiu prof. Eduarda Droberjara, (Univerzita Hradec Králové, Uniwersytet Opolski) z wykładem „Grupa winarzycka (vinařicka) w Czechach. O zróżnicowaniu kulturowym i rozwarstwieniu społecznym barbarzyńców w V wieku”. Musimy szczerze przyznać, że dla sporej części słuchaczy prezentowane zagadnienia stanowiły swego rodzaju novum. Ogromne wrażenie zrobił bogato zilustrowany materiał zabytkowy omawianej jednostki kulturowej. Zaskoczył smutny fakt wyrabowania absolutnej większości zespołów grobowych. Niesłychanie interesująca problematyka przedstawiona została w sposób porywający, zaś wykład cieszył się bardzo dużym zainteresowaniem. Tradycyjnie już dyskusje nie zakończyły się na sali wykładowej, ale przeniosły do kuluarów.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Svoboda, B. 1965: Čechy v době stěhování národů. Praha (spec. 78–126).

2. Godłowski, K. 1992: Die Chronologie der jüngeren und späten Kaiserzeit in den Gebieten südlich der Sudeten und Karpaten. In: Probleme der relativen und absoluten Chronologie ab Latènezeit bis zum Frühmittelalter, Kraków 1992, 23–54.
   

3. Tejral, J. 2006: Vinařicer Kulturgruppe. In: Reallexikon der Germanischen Altertumskunde (RGA) 32 (Berlin – New York), 414–423.

4. Droberjar, E. 2013: Gold und Elite des 5. Jahrhunderts in Böhmen. In: M. Hardt – O. Heinrich-Tamáska (edd.), Macht des Goldes, Gold der Macht. Weinstadt 2013, 281–294.

5. Jiřík, J. (ed.) 2015: Hroby barbarů v Praze-Zličíně. Svět živých a mrtvých doby stěhování národů. Praha.

Wykład 14

W piątek, 22 stycznia 2016 roku w Poznaniu mieliśmy niewątpliwą przyjemność gościć Panią dr Annę Strobin z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego z wykładem pt. „Wysoczyzna Żarnowiecka w okresach młodszym przedrzymskim, rzymskim i wędrówek ludów na przykładzie stanowiska 12 w Brzynie, pow. pucki”. Pomimo skromnych środków finansowych, jakimi dysponowała Prelegentka, udało Jej się podjąć badania bardzo interesującego kompleksu osadniczego, w skład którego wchodzi między innymi wielokulturowe cmentarzysko (kultura oksywska, kultura wielbarska). W pozyskanym materiale zabytkowym znajduje się wiele ciekawych artefaktów, wyróżniających się zarówno technologią produkcji, jak i proweniencją, niejednokrotnie poświadczającą dalekosiężne kontakty handlowe lokalnych społeczności. Trzymamy kciuki, aby Prelegentce udało się pozyskać środki finansowe na kontynuację badań!

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegentkę:

1. Machajewski, H. 1992, Skandynawskie elementy kulturowe na Pomorzu Zachodnim z okresu wędrówek ludów (2 połowa IV w. – początek VI w.), „Przegląd Archeologiczny” 40, s. 71-96.

2. Przewoźna, K. 1974, Struktura i rozwój zasiedlenia południowo-wschodniej strefy nadbałtyskiej u schyłku starożytności, Warszawa.

3. Strobin, A. 2013, Wielokulturowe stanowisko w Brzynie, pow. pucki, (w:) E. Fudzińska (red.), XVIII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1: od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, Malbork, s. 165-170.

4. Strobin A. 2014, Pochówek w kłodzie z zapinkami oczkowatymi serii pruskiej na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Brzynie, pow. pucki, (w:) J. Andrzejowski (red.), In medio Poloniae barbaricae. Agnieszka Urbaniak in memoriam, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina III, Warszawa, s. 223-232.

5. Strobin, A., Molęda, N. 2013, Piece do wypału ceramiki z wczesnej epoki żelaza odkryte w miejscowości Brzyno, pow. pucki, „Gdańskie Studia Archeologiczne” 3, s. 211-242.

 

Wykład 15

Jak ważne w życiu każdego człowieka jest pożywienie, nie trzeba przekonywać nikogo. Dotyczy to również społeczeństw pradziejowych, jednakże badanie ich diety jest przedsięwzięciem niezwykle trudnym. Z tego też powodu tak wielkim zainteresowaniem cieszył się wykład dr hab. Judyty Rodzińskiej-Nowak z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego pt. „O możliwościach rekonstrukcji paleodiety. Co jadali mieszkańcy barbarzyńskiej Europy?”, który mieliśmy możliwość wysłuchać 4 marca 2016 r. we Wrocławiu. Prelegentka poruszyła między innymi kwestie struktury diety mieszkańców Barbaricum, w której mięso stanowiło jedynie margines, wiele uwagi poświęcono pokarmom głodowym. Wśród ciekawostek uwagę zwróciło chociażby zagadnienie sadownictwa, przejętego od Rzymian na terenie Agri Decumates przez Alamanów. Badania nad dietą pradziejowych społeczeństw przekładają się na działania o charakterze rekonstruktorsko/popularyzatorskim w trakcie różnorodnych festynów, przyczyniając się do przybliżenia szerszym kręgom społeczeństwa wiedzy o codziennym życiu dawnych ludzi.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegentkę:

1. LASOTA-MOSKALEWSKA A. 2005 – Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości, Warszawa.
2. LITYŃSKA-ZAJĄC M. 1997 – Roślinność i gospodarka rolna w okresie rzymskim. Studium archeobotaniczne, Kraków 1997.
3. LITYŃSKA-ZAJĄC M. 1999 – Badania archeobotaniczne na stanowisku 2 w Jakuszowicach, gm. Kazimierza Wielka, woj. świętokrzyskie [w:] K. Wasylikowa.(red.), Rośliny w dawnej gospodarce człowieka. Warsztaty archeobotaniczne ’97, Polish Botanical Studies, Guidebook Series 23, Kraków, 183-195.
4. LITYŃSKA-ZAJĄC M., WASYLIKOWA K. (red.) 2005 – Przewodnik do badań archeobotanicznych. Vademecum Geobotanicum, Poznań.
5. RODZIŃSKA-NOWAK J. 2012 – Gospodarka żywnościowa ludności kultury przeworskiej, Kraków.

Wykład 16

W piątek, 22 kwietnia 2016 roku w Poznaniu mieliśmy przyjemność gościć Pana Krzysztofa Sochę z Muzeum Twierdzy Kostrzyn z wykładem pt. „Nie tylko Herkules… Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Górzycy nad środkową Odrą”. Badania na tym wielokulturowym stanowisku Prelegent prowadzi dysponując bardzo skromnymi środkami, napotykając szereg trudności natury administracyjnej. Pomimo tego wyniki badań robią ogromne wrażenie: trud rekompensuje bogactwo i różnorodność odkrywanych ozdób i części stroju, bardzo liczne importy prowincjonalnorzymskie, zróżnicowane pod względem formy obiekty sepulkralne. Obok grobów grupy lubuskiej zadokumentowano ciałopalne i szkieletowe groby kultury wielbarskiej. Stanowisko rozpoznane jest jedynie w niewielkiej części. W obliczu zagrożeń rabunkiem niezbędne byłoby jak najszybsze zgromadzenie środków na metodyczne jego przebadanie!!!

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Leube A. 1975 Die römische Kaiserzeit im Oder-Spree-Gebiet, Veröffentlichungen des Museums für Ur- und Frühgeschichte Potsdam, t. 9, Berlin.
2. Lewczuk J. 2015 Kultura wielbarska na środkowym Nadodrzu, [w:] Kontakty ponadregionalne kultury wielbarskiej. Przemiany kulturowe w okresie wpływów rzymskich na Pomorzu, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 277-288.
3. Schuster J. 2011 Wielbark – Przeworsk – Luboszyce. Z badań nad stosunkami kulturowymi na przełomie II/III wieku między środkową Łabą a Odrą, [w:] G. Domański (red.) Nadodrze w starożytności, Konferencja Grabice, 23-30 czerwca 2004 roku, Zielona Góra, s. 141-161.
4. Socha K., Sójkowska-Socha J.  2014 Od birytualnego cmentarzyska ludności kultury mogiłowej po osadę średniowieczną. Wstępne wyniki badań wykopaliskowych wielokulturowego stanowiska nr 20 w Górzycy, pow. słubicki, Archeologia Środkowego Nadodrza, t. 11, s. 7-52.
5. Wołągiewicz R. 1981 Grupy kulturowe na pograniczu kręgu nadłabskiego, [w:] J. Wielowiejski (red.), Prahistoria ziem polskich. Późny okres lateński i okres rzymski, t. 5, Wrocław, s. 200-216.

Wykład 17

W piątek, 3 czerwca 2016 roku we Wrocławiu mieliśmy przyjemność gościć dr. Łukasza Różyckiego z Instytutu Historycznego UAM, który zaprezentował wykład pt. „Śmierć antycznego miasta. Novae w okresie inwazji Słowian i Awarów na Bałkany”. Prelegent zabrał nas w fascynującą podróż do nadlimesowego obozu i miasta nad Dunajem, przybliżył specyfikę prowadzonych badań archeologicznych i ich wyniki. Novae okazało się być świetnie funkcjonującym, prężnym organizmem, będącym między innymi w stanie wystawiać znaczące kontyngenty wojskowe, operujące na położonych daleko frontach. Wiele pytań i problemów badawczych poruszonych w trakcie dyskusji z konieczności musiało pozostać otwartymi. Prace na stanowisku wciąż trwają.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. H. Ziche, Barbarian Raiders and Barbarian Peasants: Models of Ideological and Economic Integration, [w:] Romans, Barbarians, and the Transformation of the Roman World, ed. R. W. Mathisen D. Shanzer, Farnham 2011.
2. Novae Legionary Fortress and Late Antique Town v. 1, ed. T. Derda, P. Dyczek, J. Kolendo, Warsaw 2008.
3. A. B. Biernacki, Early Byzantine Iron Helmets from Novae (the Diocese of Thrace), [w:] Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, ed. B. Bohlendorf-Arslan, A. Ricci, BYZAS 15, Istanbul 2012, s. 91-104.
4. Biskupstwo w Novae (Moesia Secunda) IV-VI w. Historia- Architektura – Życie Codzienne t. 1 i 2, ed. A. B. Biernacki, Poznań 2013.
5. C. Băjenaru, Minor Fortifications in the Balkan-Danubian Area from Diocletian to Justinian, Cluj-Napoca 2010.

Wykład 18

W piątek 21 października 2016 roku mieliśmy przyjemność gościć we Wrocławiu dr. Józefa Bednarczyka (oraz duchowo – także Adrianę Romańską) z Instytutu Prahistorii UAM z wykładem pt. „Cmentarzysko z Grobami warstwowymi w Karczynie/Witowach, woj. kujawsko-pomorskie”. W bardzo ciekawy i porywający sposób publiczności zaprezentowano historię badań stanowiska i bardzo imponujące wyniki prac, część materiałową poszerzając o bardziej pogłębioną analizę zjawisk kulturowych, w tym bardzo ciekawych elementów, które wydają się nie mieć lokalnej genezy. Cieszy fakt, że wyniki prac częściowo zostały już opublikowane, kolejne zaś materiały czekają na rychłą publikację.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegentów:

1. Bednarczyk, A. Romańska, Karczyn/Witowy, stan. 21/22. Birytualne cmentarzysko kultury przeworskiej z Kujaw, Poznań-Inowrocław 2015
2. Błażejewski, Kultura przeworska a reńsko-wezerska strefa kulturowa, Wrocław 2007
3. Domański, Kultura luboszycka między Łabą a Odrą w II-IV wieku, Wrocław 1979
4. Pazda, Studia nad rozwojem i zróżnicowaniem lokalnym kultury przeworskiej na Dolnym Śląsku, Wrocław 1980
5. von Uslar, Westgermanische Bodenfunde des ersten bis dritten Jahrhunderts nach Christus aus Mittel- und Westdeutschland, Berlin 1938

Wykład 19

W piątek 25 listopada 2016 roku mieliśmy przyjemność gościć w Poznaniu dr. Bartłomieja Rogalskiego z Muzeum Narodowego w Szczecinie z wystąpieniem pt. „Okres wpływów rzymskich na Dolnym Nadodrzu w świetle badań cmentarzyska w Czelinie, pow. Gryfino, stan. 23.”. Stanowisko zostało częściowo zniszczone w trakcie pozyskiwania piasku/żwiru, więc prowadzone prace mają przede wszystkim charakter ratowniczy. Jak dotychczas odkryto ponad 100 grobów związanych z grupą lubuską i datowanych w ramach faz A3-C1. W materiałach ruchomych czytelne są nawiązania do kręgu nadłabskiego oraz kultury przeworskiej, w mniejszym stopniu wielbarskiej. Duże wrażenie robią między innymi liczne i zróżnicowane elementy uzbrojenia oraz importy prowincjonalnorzymskie. Cmentarzysko wchodzi w skład mikroregionu osadniczego zlokalizowanego w okolicach dzisiejszej Cedyni, zaś jego funkcjonowanie wiąże się najprawdopodobniej z istniejącą tu przeprawą przez Odrę. Badania stanowiska będą kontynuowane.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Rogalski B. 2013 Badania cmentarzyska w Czelinie, gm. Mieszkowice, pow. Gryfiński, stan. 23. Zarys problematyki grupy lubuskiej, w:  A. Chludziński red, Nadodrzańskie spotkania z historią. Polsko-niemiecka konferencja naukowa, Pruszcz Gdański-Mieszkowice, s. 11–33.
2. Rogalski B. 2014 Stan badań nad grupą lubuską, w: A. Chludziński red, Nadodrzańskie Spotkania z Historią. II polsko-niemiecka Konferencja Naukowa, Pruszcz Gdański, s. 11–26.
3. Rogalski B. 2015 Uzbrojenie w okresie wpływów rzymskich na dolnym Nadodrzu na przykładzie cmentarzyska w Czelinie, gm. Mieszkowice, stan. 23, w: A. Chludziński red, Nadodrzańskie Spotkania z Historią. III Konferencja Naukowa, Pruszcz Gdańsk-Mieszkowicei, s. 11-36.
4. Wołągiewicz R. 1960 Osada i grób z okresu rzymskiego w Cedyni nad Odrą, „Materiały Zachodniopomorskie” 6, s. 97- 158.
5. Wołągiewicz R. 1975 Achim Leube, Die römische Kaiserzeit im Oder-Spree-Gebiet, Veröffentlichungen des Museums für Ur- und Frühgeschichte Potsdam, Band 9, Berlin 1975, 227 stron (z ilustracjami i mapami w tekście),„Materiały Zachodniopomorskie” 21, s. 379-384.

Wykład 20

Jubileuszowe, dwudzieste spotkanie w ramach naszego cyklu miało miejsce w Poznaniu, 16 grudnia 2016 r. Nasze zaproszenie przyjął dr Ondrej Šedo z Archeologickego ústavu AV ČR w Brnie. Niezwykle interesująca kwestia militarnej obecności rzymskich oddziałów wojskowych na terenie Barbaricum przybliżona została w wykładzie „Římské zásahy do barbarika nad středním Dunajem”. Po raz kolejny u części z nas, jako archeologów polskich, poruszana materia wywołała… zazdrość;))) Oczywiście czeskim i morawskim kolegom gratulujemy wspaniałych znalezisk trzymając jednocześnie kciuki, aby w dalszym ciągu kartowane przez nich punkciki oznaczające rzymskie obozy przesuwały się na północ. Wizyta Gościa z Brna po raz kolejny stała się okazją do ożywionej dyskusji w kuluarach.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Bálek, Miroslav – Šedo, Ondrej 1998: Příspěvek k poznání krátkodobých táborů římské armády na Moravě, Památky archeologické 59, 159-184.

2. Groh, Stefan – Sedlmayer, Helga 2015: Expeditiones Barbaricae. Forschungen zu den römischen Feldlagern von Engelhartstetten, Kollnbrunn und Ruhhof (Niederösterreich). Archäologische Forschungen in Niederösterreich NF 2, Krems.

3. Musilová, Margaréta – Bárta, Peter – Herucová, Angelika (ed.) 2014: Bratislavský hrad -dejiny, výskum a obnova. Bratislava.

4. Rajtár, Ján 2014: Stĺp Marca Aurelia a archeologické doklady o rímskych výpravách proti Kvádom. In: Vladimír Turčan (red.): Stĺp Marca Aurelia a stredné Podunajsko. Zborník Slovenského národného múzea, Archeológia – Supplementum 8, Bratislava, 107-140.

5. Tejral, Jaroslav 2014: Reevaluated but still enigmatic – the Roman site at »Burgstall« (okr. Brno-venkov/CZ). Honesta Missione. Festschrift für Barbara Pferdehirt. Mainz: Römisch-Germanisches Zentralmuseum, 221-248; Monographien des Römisch-Germanischen Zentralmuseums 100.

Wykład 21

W piątek, 27 stycznia 2017 roku w Poznaniu mieliśmy przyjemność spotkać się z dr. Vasile Iarmulschim z Institut für Prähistorische Archäologie Freie Universität Berlin. Nasz Gość zaprezentował wykład pt.: „Besiedlungsgeschichte in der Ostkarpatischen Waldsteppe vom 2 bis 1  Jhr. v. Chr.”. Była to wyjątkowa okazja, aby spotkać się z badaczem, dla wielu wciąż mało znanej formacji kulturowej, jaką jest Poienești-Lukaševka. W trakcie wykładu dr Iarmulschi potrafił naszkicować całokształt zjawisk kulturowych, związanych z tym ugrupowaniem, zaś wszelkie wątpliwości i pytania zostały rozwiane w trakcie dyskusji.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Babeș M.,Die Poieneşti-Lukaševka-Kultur. Ein Beitrag zur Kulturgeschichte im Raum östlich der Karpaten in den letzten Jahrhunderten vor Christi Geburt. Saarbrücker Beiträge zur Altertumskunde 30 (Bonn 1993).

2. Babeș M., Die Poieneşti-Lukaševka-Kultur. RGA 23 (Berlin-New York 2003), 230–239.

3. Iarmulschi V., A few consideration regarding the chronology of the Poienești-Lucașeuca culture, Prähistorische Zeitschrift 91 (2), 2016, 471-494.

4. Munteanu O., Lanţul slăbiciunilor sau unde au dispărut geţii. In: (red. T. Arnăutu, O. Munteanu, S. Musteță) Studio in Honorem Gh. Postică (Chișinău 2004), 141-152.

5. Teodor S., Cercetările arheologice de la Lozna-Hlibicioc, jud. Botoşani, Arheologia Moldovei XV, 1992, 45-69.

Wykład 22

W piątek, 24 marca 2017 roku we Wrocławiu mieliśmy przyjemność gościć dr. Macieja Karwowskiego, Institut für Urgeschichte und Historische Archäologie, Universität Wien, Prähistorische Abteilung oraz Naturhistorisches Museum Wien z wykładem: „Osadnictwo kultury lateńskiej w austriackiej strefie naddunajskiej”. Nasz Prelegent zaprezentował w bogato ilustrowanym wystąpieniu bardzo interesujący obraz sytuacji osadniczej okresu lateńskiego w Dolnej Austrii. Wśród wielu interesujących informacji uwagę słuchaczy zwrócił fakt niewielkiej ilości znalezisk na badanych od dziesięcioleci i znanych z literatury umocnionych osiedlach wyżynnych. Fascynujące natomiast okazało się niezwykłe bogactwo, zróżnicowanie i liczba artefaktów odkrywanych na niepozornych osadach płaskich. Tradycyjnie już wystąpienie wywołało lawinę pytań, konieczne było przeniesienie dyskusji w kuluary.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Karwowski; Der keltische Oberleiserberg, [w:] E. Lauermann, P. Trebsche (red.); Beiträge zum Tag der Niederösterreichischen Landesarchäologie 2012, Katalog des Niederösterreichischen Landesmuseums N. F. 507, Asparn/Zaya 2012, 40-48. http://www.academia.edu/5360528

2. Karwowski, J. Militký; Die Beziehungen der Kelten vom Oberleiserberg zum Ostalpenraum, [w:] H. Friesinger, A. Stuppner (red.); Akkulturationsphänomene beiderseits der Alpen in Antike und Frühmittelalter, Archaeologia Austriaca 96 (2012), Wien 2014, 57-69. http://www.academia.edu/11784691

3. Karwowski; Die befestigten Höhensiedlungen in der „boischen“ Donauzone, [w:] M. Karwowski, V. Salač, S. Sievers (red.), Boier zwischen Realität und Fiktion, Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte, 21, Bonn 2015, 211-223. https://www.academia.edu/23177591

4. Karwowski; Southern Cross-Regional Connections of the Celtic Settlement on the Oberleiserberg: An Analysis of Selected Finds, [w:] M. Karwowski, P. C. Ramsl (red.), Boii – Taurisci, Mitteilungen der Prähistorischen Kommission 85, Wien 2016, 69-87. https://www.academia.edu/28084645

5. Karwowski, J. Militký; The Relative and Absolute Chronology of Celtic Oberleiserberg, [w:] S. Berecki (red.); Iron Age Chronology in the Carpathian Basin, Cluj-Napoca 2016, 51-64. https://www.academia.edu/30396859

Wykład 23

W piątek 21 kwietnia 2017 roku mieliśmy przyjemność gościć w Poznaniu Pana Mgr Mirosława Ciesielskiego z wykładem: „Dzieje osadnictwa ludności kultury przeworskiej w Wielkopolsce wschodniej w świetle dawnych i nowszych badań”. Szanowny Prelegent nakreślił złożony obraz kulturowy wybranej strefy Wielkopolski, kładąc szczególny nacisk na jego transformacje u progu i na początku młodszego okresu przedrzymskiego. Dopływ materiałów, rzucających nowe światło na sytuację kulturową tego regionu Polski, jest w dużej mierze efektem aktywności badawczej ośrodka konińskiego, z którym nasz Gość przez dłuższy okres czasu pozostawał związany.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Ciesielski M. – Z problematyki kultury przeworskiej w Wielkopolsce wschodniej – I Kongres Archeologii Polskiej, Warszawa 2013.(w redakcji)

2. Cofta-Broniewska A. – Grupa kruszańska kultury przeworskiej. Poznań 1978

3. Gorczyca K. – Zarys dziejów Działu Archeologicznego. Konińskie Zeszyty Muzealne 11, Konin 2016, 28-72.

4. Godłowski K. – Przemiany osadnicze i kulturowe w południowej i środkowej Polsce młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim, Prace Komisji Archeologicznej Polskiej Akademii Nauk – Oddział w Krakowie nr 23, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk –Łódź 1985.

5. Machajewski H. – Z badań nad kulturą przeworską w Wielkopolsce północnej [w:]·Kultura przeworska 3, Lublin 1997, s. 97-116.

6. Makiewicz T. – Badania IP UAM na trasie autostrady A-2 w latach 2001-2002 [w:] Z.Bukowski (red.) Raport 2001-2002. Zeszyty OODA, Warszawa 2004, s. 156-164.

7. Michałowski A. – Powiat wrzesiński w okresie przedrzymskim, wpływów rzymskich i wędrówek ludów, [w:] Archeologia powiatu wrzesińskiego, Poznań-Września 2003, s. 63-97.

Wykład 24

Tradycyjnie już w piątek, 19 maja 2017 roku we Wrocławiu mieliśmy przyjemność gościć kolejnego przedstawiciela młodszego pokolenia archeologów, Pana Mgr. Mateusza Wawrzyniaka z Instytutu Archeologii UAM z wykładem: „Cmentarzysko w Jordanowie na tle osadnictwa ludności kultury wielbarskiej w regionie międzyrzecko-świebodzińsko-sulechowskim”. Prelegent przestawił wyniki badań prowadzonych na ciekawym stanowisku sepulkralnym, zarysowując jednocześnie szerszy kontekst kulturowo-geograficzny stanowiska. Uwagę zwraca wysoki poziom merytoryczny zaprezentowanego ujęcia tematu. W trakcie dyskusji, obok kwestii dotyczących analizy inwentarza i elementów obrządku pogrzebowego, po raz kolejny istotne miejsce zajął problem kwalifikacji kulturowej stanowisk archeologicznych, zlokalizowanych w oddaleniu od centrów osadniczych.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Gałęzowska, A., 2007, Obrządek pogrzebowy kultury wielbarskiej w Wielkopolsce, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 25, s. 155- 234.
2. Jaszewska, A., Wawrzyniak, P., 2013, Ślady osadnictwa kultury wielbarskiej na stanowisku 10 w Sulechowie, [w:] Obwodnica Sulechowa, woj. lubuskie. Badania archeologiczne na stanowiskach 10, 25, 26, 27, 28, B. Gruszka, A. Jaszewska, S. Kałagate (red.), t. 1, Zielona Góra, s. 27-32.
3. Umbreit, C., 1976, Das gotische Gräberfeld von Brätz, Kr. Meseritz, Bonner Hefte zur Vorgeschichte, t. 11, s. 43-54.
4. Wawrzyniak, P., 2002, Cmentarzysko ludności kultury wielbarskiej w Jordanowie, gm. Świebodzin, woj. lubuskie. Wstępne wyniki badań z lat 1998-2000, Archeologia Środkowego Nadodrza, t. 2, s. 45-64.
5. Wawrzyniak, P., 2007 Wstępne wyniki badań cmentarzyska birytualnego ludności kultury wielbarskiej w Jordanowie, gm. Świebodzin, woj. lubuskie, [w:] Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, M. Fudziński, H. Paner (red.), Gdańsk, s. 527-553.

Wykład 25

Po raz ostatni przed wakacjami spotkaliśmy się 2 czerwca 2017 roku w Poznaniu. Nasze zaproszenie przyjęła kolejna reprezentantka młodszego pokolenia badaczy, Pani Mgr Joanna Markiewicz z Instytutu Archeologii UWr, która przedstawiła wykład: „Z chaosu ład się tworzy (…) gdy bezmiar tworzywa. O strategiach osadniczych i kulturowych społeczności młodszoprzedrzymskich w dorzeczu Odry”. W bardzo metodyczny i przemyślany sposób Prelegentka ukazała dynamiczny obraz tytułowej strefy osadniczej, niezwykle trudnej do jednoznacznego kulturowego definiowania, szczególnie w początkach młodszego okresu przedrzymskiego. Grunt do dyskusji był bardzo podatny, ponieważ część słuchaczy miała przyjemność prowadzić już studia zahaczające o poruszoną problematykę. W zgodnej opinii wszystkich wystąpienie było porywające i niezwykle inspirujące.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. D. W. Anthony, Migration in Archaeology: The Baby and the Bathwater, American Anthropologist New Series 92 (3), 1990, 895-914.
2. M. Grygiel, Problem chronologii i przynależności kulturowej materiałów o charakterze jastorfskim z Brześcia Kujawskiego, woj. Kujawsko-pomorskie, w świetle ostatnich badań nad problematyką okresu przedrzymskiego w Polsce. In: H. Machajewski, (ed.), Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, Poznań 2004, 13-82.
3. Z Woźniak/M.Grygiel/H. Machajewski/A. Michałowski (eds.), The Jastorf Culture in Poland, BAR International Series 2579, Oxford 2013, 47-60.
4. A. Michałowski, Budownictwo kultury przeworskiej, Poznań 2011.
5. A. Rapoport, House Form and Culture, Englewood Cliffs 1969.
6. 

Wykład 26

W piątek, 26 stycznia 2018 r. mieliśmy okazję spotkać się we Wrocławiu z dwóch powodów. Pierwszym z nich była prezentacja książki, będącej owocem naszych działań. Tom prezentuje problematykę poruszaną w trakcie cyklicznych seminariów na przestrzeni lat 2014-2016. Całość dostępna jest w wersji elektronicznej pod tym linkiem, a także na stronach naszych macierzystych Instytutów. Bardzo cieszymy się pierwszymi pozytywnymi opiniami jakie książka zebrała na gorąco. Dziękujemy za liczne przybycie entuzjastom naszego cyklu i serdecznie zapraszamy do lektury. Jednocześnie pragniemy poinformować, że obecnie zbierane są już materiały do kolejnego tomu Extra limites.

Drugim powodem naszego spotkania była wizyta naszego Drogiego Gościa z Czech. Dr Jan Jílek, Východočeské muzeum w Pardubicích przybył do nas z wykładem: „Bronzové nádoby z doby římské ve středním Podunají – nastínění vývoje a nové nálezy”. Prelegent nakreślił złożoną problematykę napływu rzymskich naczyń brązowych w szerszym kontekście chronologiczno-kulturowym. Prezentacja okraszona była bardzo bogatym materiałem ilustracyjnym, prezentującym także wyniki najnowszych badań i odkryć. Ważnym aspektem podkreślonym w trakcie wystąpienia był złożony problem wykorzystywania danych źródłowych, pozyskanych w trakcie poszukiwań detektorystycznych.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Tejral 1967: J. Tejral, K otázce importu bronzových nádob na Moravu ve starší době římské. Památky archeologické 58, 1967, 81-134.
2. Kunow, J. 1983: Die römische Import in der Germania Libera bis zu den Markomannenkriege. Studien zu Bronze- und Glassgefässe. Neumünster.
3. Peška/Tejral 2002: Das Königsgrab aus der älteren römischen Kaiserzeit von Mušov, Mähren (Tschechische Republik). RGZM. M 55. Mainz.
4. Jílek, J. 2012: Bronzové nádoby z doby římské na Moravě a naddunajské části Dolního Rakouska. Roman period bronze vessels in Moravia and in Lower Austria North of the Danube. Pardubice.
5. Hrnčiarik, E. 2013: Römisches Kulturgut in der Slowakei. Herstellung, Funktion, und Export römischer Manufakturerzeugnisse aus den Provinzen in der Slowakei. Universitätsforschungen zur Prähistorischen Archäologie 222. Bonn.
6. Jílek, J. 2016: Roman Metal Vessels in the Milieu of Germanic Elites in the Middle Danube Region. Studia Hercynia 19/1-2, 169-188.
7. Jílek, J. 2016: Bronzegefässe aus dem Römischen Kaiserzeit in Mähren: kritische Revizion und chronologische Übersicht -Forschungsstand bis zum Jahr 2009. In: H. U. Voss – N. Müller-Scheessel (eds.): Archäologie zwischen Römern und Barbaren. Zur Datierung und Verbreitung römischer Metallarbeiten des 2. und 3. Jahrhunderts n. Ch. im Reich und im Barbaricum – ausgewählte Beispiele (Gefässe, Fibeln, Bestandteile militärischer Ausrüstung, Kleingerät, Münzen). Internationales Kolloquium Frankfurt am M. 19.-22. März 2009. Kolloquien zur Vor-und Frühgeschichte Bd. 22. Frankfurt a. M., 399-419.

   

Wykład 27

W piątek, 16 marca 2018 roku w Poznaniu mieliśmy wielką przyjemność gościć prof. Henryka Machajewskiego (Instytut Archeologii UG) z wykładem „Okres wędrówek ludów w Wielkopolsce”. Nasz Prelegent nakreślił skomplikowaną sytuację tego okresu, wskazując między innymi na istotne przemiany w repertuarze ceramicznym, świadczące o swego rodzaju jego recesji. Uwagi naszego Gościa nie umknęły liczne „obce” elementy kulturowe, uchwytne zarówno w materiale ruchomym, w zakresie budownictwa czy sferze kultury symbolicznej. Bardzo zainteresowała nas koncepcja łącząca spadek liczby „wędrówkowych” pochówków z pojawieniem się trudno uchwytnych w terenie grobów „studniowych” i „plażowych”, mających analogie na innych obszarach kulturowych. W dyskusji i rozmowach kuluarowych wskazywano między innymi na konieczność pogłębionej refleksji nad chronologią materiałów ceramicznych, a także postulowano zwiększenie specjalistycznych analiz zabytków ruchomych. Poznańskie spotkanie było także okazją do zaprezentowania wielkopolskiej (i nie tylko) publiczności publikacji „Extra limites”, prezentującej problematykę poruszaną w trakcie naszych seminariów na przestrzeni lat 2014-2016. Całość dostępna jest w wersji elektronicznej pod tym linkiem, a także na stronach naszych macierzystych Instytutów.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. M. Mączyńska, Schyłkowa faza kultury przeworskiej, (w:) Kultura przeworska, t. IV, 1998, s. 25 – 53.
2. G. Domański, Ceramika z okresu wędrówek ludów na Śląsku, (w: ) Archeologia o początkach Słowian, Kraków 2005, s. 253 – 266.
3. J. Tejral, Zur Chronologie der fruhen Völkerwanderungszeit im mittleren Donauraum, (w:) Archaeologia Austriaca, 72, 1988, s. 223 – 304.
4. J. Schuster, Przybysze ze Skandynawii – małe cmentarzysko z okresu wędrówek ludów, (w:) Czarnówko, stan. 5. Cmentarzyska z późnej starożytności na Pomorzu, cz. I. Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina, Tomus V, 2015, s. 15 – 42.
5. H. Machajewski, Skandynawskie elementy kulturowe na Pomorzu Zachodnim z okresu wędrówek ludów (2 połowa IV w. – początek VI w.), (w:) Przegląd Archeologiczny, 40, 1992, s. 71 – 96.
6. H. Machajewski, Okres wędrówek ludów w Wielkopolsce, (w:) Archeologia dawnego osadnictwa Wielkopolski, Poznań (w druku) – ukaże się w 2 połowie 2018 r.

Wykład 28

W piątek, 25 maja 2018 roku w Poznaniu z przyjemnością przywitaliśmy mgr. Mateusza Frankiewicza z Institut für Prähistorische Archäologie Freie Universität Berlin/The Excellence Cluster 264 Topoi z wykładem: „Zróżnicowanie wewnętrzne kultury przeworskiej w okresie przedrzymskim. Problemy, metody rezultaty”. Prelegent w swoich badaniach posługuje się bardzo ciekawą metodyką pracy, która ma między innymi za zadanie redukcję nazbyt rozbudowanych systemów typologicznych. Istotne znaczenie ma analiza stylistyki i zdobnictwa naczyń ceramicznych oraz zachowań związanych z kulturą symboliczną badanych społeczności. Prace, które są jeszcze na wstępnym etapie, już teraz zapowiadają się bardzo interesująco – z niecierpliwością oczekujemy na kolejną porcję wniosków. O skali zainteresowania i oczekiwań świadczy długotrwała dyskusja, która rozgorzała po wystąpieniu.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Andrzejowski J., 2010 The Przeworsk Culture. A Brief Story (for the Foreigners). In U. Lund Hensen & A. Bitner-Wróblewska (eds) Worlds Apart? Contacts across the Baltic Sea in the Iron Age, København-Warszawa, s. 1-52.

2. Dąbrowska T., 1988  Wczesne Fazy Kultury Przeworskiej. Chronologia-zasięg-powiązania, Warszawa.

3. Katsianis M., Tsipidis S., 2005    Trends and problems in archaeological GIS applications. In D. Triantis, & F. Vallianatos (eds) Proceedings of the 2005 WSEAS International Conference on Engineering Education, (Conference Session: Educational & Instructional Tools in History & Archaeology), Vouliagmeni, Athens, Greece, 8-10/7/2005.

4. Newell R. R., Kielman D., Cobnstandse-Wesrtermann T. S. D., van der Sanden W. A. B.,  van der Gijn A., 1990 An Inquiry into the ethnic resolution of Mesolithic regional groups. The study of their decorative ornaments in time and space, Holland.

5. Thomas J., 1996 Time, culture and identity: An interpretive archaeology. London and New York.

6. Tilley Ch., 2003 An ethnography of the Neolithic. Early prehistoric societies in southern Scandinavia. Cambridge.

7. Volkmann A., 2015 Climate change, environment and migration: a GIS-based study of the Roman Iron Age to the Early Middle Ages in the river Oder region, Post – Classical Archaeologies, t. 5, s. 7-32.

Wykład 29

W piątek, 8 czerwca 2018 roku mieliśmy niezwykłą przyjemność gościć we Wrocławiu mgr Emilię Smółkę-Antkowiak z Instytutu Archeologii UAM z wykładem „Ostroga i jej miejsce w świecie środkowoeuropejskiego Barbaricum”. Było to ostatnie w tym roku akademickim spotkanie przed wakacyjną przerwą. Prelegentka zarysowała bardzo ciekawą problematykę, związaną z tak wydawałoby się niepozornym zabytkiem jak ostroga. Podkreślono silne zróżnicowanie w obrębie tej grupy zabytków, oprócz funkcji utylitarnej wskazywano na obserwowaną niejednokrotnie symboliczną wymowę obecności ostróg w kontekstach sepulkralnych. Bardzo interesujące jest zjawisko współwystępowania ostróg z określonymi kategoriami zabytków w grobach. W dyskusji padło szereg cennych uwag, między innymi wskazujących na zawiłe meandry procesu poznawczego, bazującego na martwym źródle archeologicznym. Analizy prowadzone przez naszego Gościa wciąż jeszcze trwają, my zaś z niecierpliwością oczekujemy wniosków finalnych!

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Bohnak T. 2004, Zróżnicowanie typologiczne ostróg oraz bojowe zastosowanie konia w kulturze przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Archeologia 1”, t. 23
2. Ginalski J. 1991, Ostrogi kabłąkowe kultury przeworskiej. Klasyfikacja typologiczna, Przegląd Archeologiczny 38, 53 – 84.
3. Skóra K. 2015, Struktura społeczna ludności kultury wielbarskiej, Łódź.
4. Smołka E. 2014, The presence of spurs in the south-eastern Baltic area in the Roman Iron Age and Migration Period – some remarks, Archaeologia Lituana 15, 2014, 47-64.
5. Smółka-Antkowiak E. 2016, Ostrogi krzesłowate w okresie wpływów rzymskich – stan i potrzeby badań, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 31, 19-34.
6. Smółka-Antkowiak E., Ciesielski Ł., Uwagi na temat dyspersji ostróg w przestrzeni cmentarzysk kultury przeworskiej, [w:] Kultura przeworska. Procesy przemian i kontakty zewnętrzne, (w druku).

Wykład 30

W piątek, 19 października 2018 roku w Poznaniu mieliśmy okazję gościć Pana Andrzeja Kasprzaka z Muzeum w Koszalinie z wykładem: „Kamienne kręgi Gotów z okolic Czaplinka”. Wystąpienie dotyczyło konstrukcji ze stanowiska Pławno 11, zlokalizowanego w ramach Pojezierza Wałeckiego, gdzie prowadzone w ciągu ostatnich dwóch sezonów prace koncentrowały się wokół kręgu nr 1. Z racji tego, że w Pławnie znajduje się pochówek podkurhanowy, najbliższą analogię do takiego założenia sepulkralnego stanowi cmentarzysko w Leśnie, gdzie także uchwycono połączenie kręgu kamiennego i kurhanu. Obiekt z Pławna był obłożony stelami bardzo dużych rozmiarów – największymi znanymi dotąd z terenu Pomorza! Cmentarzysko zostało niestety wyrabowane jeszcze w starożytności, po wycofaniu się ludności kultury wielbarskiej. Należy żywić nadzieję, że badania na stanowisku będą kontynuowane.

Wykład 31

W piątek, 16 listopada 2018 roku we Wrocławiu spotkaliśmy się z mgr. Wojciechem Rutkowskim z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego (wykład pt. : „Od łupki żelaza do fibuli. Rekonstrukcja technik kowalskich stosowanych w kulturze przeworskiej’). Było to spotkanie niesłychanie pouczające, także dla Słuchaczy o bardzo dużym doświadczeniu badawczym. Prelegent z zaangażowaniem i w przystępnych słowach przybliżył nam poszczególne etapy powstawania elementów uzbrojenia, ozdób i części stroju w Jego warsztacie kowalskim, w którym rekonstruuje zabytki przy pomocy technik nawiązujących do tych, które wykorzystywała ludność kultury przeworskiej. Dodatkowym atutem było to, że wszystkie te repliki można było dotknąć, a o szczegóły dokładnie wypytać naszego Gościa. Oby więcej takich interaktywnych spotkań! To było dla nas ogromną przyjemnością i inspiracją do szeregu różnorodnych przemyśleń.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Gierlach B., Kowalstwo Mazowieckie XIII – XVIII w., ”Studia i Materiały Stacji Naukowej MOBN w Ciechanowie”, Nr 5, Ciechanów 1972.
2. Malinowski T., Narzędzia kowalskie okresu późnolateńskiego i rzymskiego w Polsce, ,,Przegląd Archeologiczny” t. 9, zeszyt 2-3, Poznań 1953, s. 258 – 271.
3. Orzechowski S., Wrona A, Warsztat kowalski ludności kultury przeworskiej – problem identyfikacji archeologicznej, (w:) Давні майстерні та виробництво у Вісло-Дніпровському регіоні, Наукові студії: Збірник наукових праць, Історико-краєзнавчий музей м. Винники, Інститут археології Жешівського університету. Вип. 8. Винники – Жешів – Львів, 2015, s.253-276.
4. Pleiner R., Staré evropské kovárstvi, Praha 1962.
5. Rutkowski W., Rekonstrukcja wariantu fibuli kapturkowej typu A41 wykonanego z żelaza. „Kultura przeworska. Procesy przemian i kontakty zewnętrzne”. W druku.
6. Sławiński W., Techniki kowalskie stosowane na Mazowszu w okresie wpływow rzymskich – Uwagi i praktyka [w:] S. Orzechowski (red.), Hutnictwo świętokrzyskie oraz inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach polskich. Kielce 2002. s. 177-181.

Poniżej kilka zdjęć z seminarium. Więcej szczegółów i aktualnych informacji na naszym profilu facebookowym https://www.facebook.com/extralimites/

Wykład 32

W piątek, 14 grudnia 2018 roku w Poznaniu mieliśmy przyjemność gościć dr. Adama Deglera z Ossolineum (wykład: „Badania nad początkami mennictwa plemion barbarzyńskich w III w. po Chr.”). Musimy przyznać, że poruszona przez Prelegenta problematyka niesłychanie nas zainteresowała. Dr Degler przybliżył między innymi kwestie związane z powstającymi aktualnie korpusami monet rzymskich na terenie środkowo- i wschodnioeuropejskiego Barbaricum.  Bazując na pozostających w zbiorach Ossolineum zabytkach zarysował problem wykonywanych przez Barbarzyńców naśladownictw monet cesarstwa, podkreślając jednocześnie wielką skalę takiego procederu. Wyraźnie podkreślono zjawisko wtórnego wykorzystywania monet złotych jako ozdób. W świetle wystąpienia okazało się, że na niektórych monetach można odnaleźć różnego rodzaju graffiti i to zarówno wykonywane pismem runicznym, jak i z zastosowaniem liter greckich. Takie zabytki służą między innymi pracom nad rekonstrukcją imion własnych przedstawicieli starożytnych społeczności.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Bursche A., Niezabitowska-Wiśniewska K., Two antique gold coins from Ulów in Roztocze, [w:] B. Niezabitowska-Wiśniewska et al. (red.), Studia Barbarica. Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65. rocznicę urodzin. Tom II, Lublin 2018, s. 248-267;
2. Bursche A., Myzgin K., Die Wurzeln des germanischen Münzwesens (B.V. Eriksen, A. Abegg-Wigg, R. Bleile, U. Ickerodt Hrsgb.), Interaktion ohne Grenzen. Beispiele archäologischer Forschungen am Beginn dec 21. Jahrhunderts. Schleswig, 2017, s. 443-453;
3. Bursche A., Myzgin K., Gold coins, Alexandria Troas and Goths, w: R. Bland, D. Calomino (red.), Studies in Ancient Coinage in Honour of Andrew Burnet, London 2015, s. 237–257;
4. Degler A., East Germanic imitation of an aureus of Severus Alexander with runic legend: the newest acquisition to the collection of ancient coins in the Ossolineum, „Wiadomości Numizmatyczne”, R. LIX – Polish Numismatic News IX, Warszawa 2015, s. 47–65;
5. Bursche A., Gold Barbarian imitations of Roman coins: the Ulów type [w:] R. Madyda-Legutko, J. Rodzińska-Nowak (red.), Honoratissimus Assensus genus Est armis laudare: Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Kaczanowskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, Kraków 2014, ss. 317-327
6. Bursche A., The Battle of Abritus, the Imperial Treasury and Aurei in the Barbaricum, „The Numismatic Chronicle” 2013, t.  173, s. 151–177;
7. Horsnæs H., Networking in north-eatern Barbaricum – A study of gold imitations of Roman coins [w:] L. Bjerg, J. H. Lind, S. M. Sindbæk (red.) From Goths to Varangians: Communication and Cultural Exchange between the Baltic and the Black Sea, Aarchus 2013, s. 87-130;
8. Stribrny K., Funktionsanalyse barbarisierter, barbarischer Denare mittels numismatischer und metallurgischer Methoden: zur Erforschung der sarmatisch-germanischen Kontakte im 3. Jahrhundert n. Chr.  von Karlhorst Stribrny mit einem Beitrag ergleichende metallanalytische Untersuchungen an römischen Denaren aus der 2. Hälfte des 2. Jahrhunderts n. Chr. von Hans-Gerd Bachmann und Peter Hammer, Mainz an Rhein 2003.

 

 

Więcej szczegółów i aktualnych informacji na naszym profilu facebookowym https://www.facebook.com/extralimites/

Wykład 33

W piątek, 11 stycznia już po raz 33 mieliśmy przyjemność zaprosić Państwa na nasze seminarium – spotkaliśmy się we Wrocławiu. Tym razem gościliśmy dr Lubomirę Tyszler z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego z wykładem pt.: „Z problematyki kulturowych powiązań jastorfsko-przeworskich w dorzeczu górnej Bzury w świetle badań osady w Witowie, stan. 14-15, pow. łęczycki (trasa autostrady A1)”. Prelegentka przedstawiła bardzo ciekawy materiał źródłowy, między innymi serię doskonale zachowanych studni i roszarni, datowanych na ostatnie 2 wieki przed naszą erą. Nie trzeba nadmieniać, jak z jednej strony trudne eksploracyjnie są te kategorie obiektów, z drugiej nośnikiem jak dużej ilości informacji, w tym możliwości datowania absolutnego mogą być. W dyskusji po wykładzie podniesiono problem wciąż bardzo trudno definiowalnych elementów „jastorfskich”, coraz częściej rejestrowanych na stanowiskach archeologicznych młodszego okresu przedrzymskiego, szczególnie w strefie niżowej. Wydaje się, że problem ten wymaga jeszcze większej ilości analiz i podjęcia kolejnych prób interpretacji. Spotkanie spełniło więc doskonale rolę katalizatora do dalszych dyskusji w obrębie tej tematyki. Dyskusja ta toczyła się w tym przypadku również w niezwykle miłej atmosferze w kuluarach.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegentkę:

1. H. Machajewski, J. Rozen, Osada kultury jastorfskiej i cmentarzysko kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego [w:] S. Domaradzka, B. Jóźwiak, H. Machajewski, A. Waluś (red.), Wielokulturowe stanowisko I w miejscowości Izdebno Kościelne, gmina Grodzisk Mazowiecki. Źródła archeologiczne z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A2, odcinek mazowiecki, Via Archaeologica Masoviensis, Światowit Suplement Series M: vol. 1, Warszawa 2016, s. 45-206.
2. A. Michałowski, Łyżki gliniane z okresu przedrzymskiego z terenów Europy Środkowej [w:] H. Machajewski (red.), Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, Poznań 2014.
3. J. Rozen, Witów, stanowisko 8, gm. Piątek, pow. Łęczyca, woj. łódzkie (nr kod. na aut. 74), t. II-III, J. Gąssowski (red.), Badania archeologiczne na trasie autostrady A1, Pułtusk (opracowanie konserwatorskie, kps).
4. W. Siciński, Zespół urządzeń do wstępnej obróbki lnu z osady kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego w Kolonii Orenice na stan. 3, pow. Łęczyca [w:] A. Buko, W. Duczko (red.), Przez granice czasu. Księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu, Pułtusk 2008, s. 79-87, 560.
5. M. Teska, Na „bastarneńskim szkalu”… Elementy kultury jastorfskiej z dorzecza Bzury, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta i regionu, pod red. L. Tyszler, A. Marciniak-Kajzer, M. Olędzkiego, Brzeziny-Łódź 2014, s. 160-176
6. L. Tyszler, Produkcja wapiennicza w dorzeczu Bzury w kontekście odkryć z osady w Witowie, stan. 14-14, pow. Łęczyca, w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim [w:] L. Tyszler, E. Droberjar (red.), Barbari Superiores et Inferiores. Archeologia Barbarzyńców 2014, Łódź-Wieluń 2015, s. 365-388.
7. L. Tyszler, Osada kultury jastorfskiej i kultury przeworskiej [w:] L. Tyszler, A. Nierychlewska, Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 14-15 w Witowie, pow. Łęczyca, woj. łódzkie (trasa autostrady A-1), Via Archaeologica Lodziensis VIII, red. R. Grygiel, Łódź 2018, s. 31-171.

Więcej szczegółów i aktualnych informacji na naszym profilu facebookowym https://www.facebook.com/extralimites/

Wykład 34

W piątek, 1 marca 2019 r. spotkaliśmy się w Poznaniu, gdzie mieliśmy ogromną przyjemność gościć prof. Aleksandra Burschego z Instytutu Archeologii UW z wykładem „Początki pieniądza germańskiego”. Bardzo cieszymy się, że tematyka numizmatyczna na stale zagościła w ramach naszego cyklu. Nasz Prelegent wprowadził słuchaczy w niezwykle interesującą problematykę mechanizmu przejmowania antycznych wzorców w zakresie bicia monety i zagadnienie powstawania lokalnych naśladownictw, głównie złotych, przede wszystkim w środowisku gockim. Uwagę zwraca między innymi skala zjawiska, które najsilniej manifestuje się na terenach dzisiejszej Ukrainy i, co ciekawe, wysp bałtyckich, szczególnie na Bornholmie i Gotlandii, a także zaawansowanie technologiczne barbarzyńskich mincerzy. W świetle przytoczonych informacji istnieją bardzo mocne podstawy, aby początków mennictwa germańskiego upatrywać już w drugiej połowie III wieku. Jednym z czynników inspirujących lokalną produkcję mogły być wydarzenia towarzyszące przegranej przez Decjusza bitwie pod Abrittus w 251 r., w tym zrabowanie cesarskiego skarbca, zawierającego 1,5-3 ton złota. Prelegent zasygnalizował bardzo ciekawy problem dotyczący pochodzenia złota, wykorzystywanego w barbarzyńskiej produkcji menniczej w okresie późniejszym – istnieją przesłanki, że oprócz złota „rzymskiego” prawdopodobne jest także wykorzystywanie azjatyckich jego źródeł. Osoby bardziej zainteresowane problematyką germańskich naśladownictw monet z przyjemnością odsyłamy do śledzenia projektu, którego jednym z uczestników jest nasz marcowy Prelegent: http://www.imagma.eu/

 

Wykład 35

W piątek, 26 kwietnia 2019 r. spotkaliśmy się we Wrocławiu, gdzie gościliśmy dr. Jacka Andrzejowskiego z PMA z wykładem: „Swoi czy obcy? Modele cmentarzysk przeworsko-wielbarskich na prawobrzeżnym Mazowszu”. Czy Prelegentowi i słuchaczom w dyskusji udało się odpowiedzieć na postawione pytanie…? Poruszona problematyka była bardzo interesująca, ale również złożona i trudna w interpretacji. Fascynuje fenomen użytkowania tych samych cmentarzysk przez społeczności tak bardzo różniące się regułami obrządku pogrzebowego, przy czym, w świetle tego, co przedstawił nam nasz Gość, istnieć mogły dwa modele, w jakich to zjawisko mogło się realizować, być może o odmiennej genezie i mechanizmie funkcjonowania. Jak interpretować obecność, wydawałoby się, wykluczających się elementów kulturowych w obrębie poszczególnych zespołów grobowych? Skąd elementy uzbrojenia na wielbarskich cmentarzyskach? I dlaczego brak broni na niektórych cmentarzyskach przeworskich? Skąd ewidentnie wielbarska ceramika w zespołach przeworskich? Takich pytań można zadawać mnóstwo, łącznie, z tymi chyba najważniejszymi, z punktu widzenia interpretacji – czy to swoi…? Czy może obcy…?

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegenta:

1. Andrzejowski J. 1989 Zagadnienie kontynuacji cmentarzysk w wschodniej stre­fie kultu­ry przeworskiej, (w:) J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kul­tura wielbarska w młodszym okre­sie rzymskim, materiały z konferencji II, Lublin, s. 103–125.
2. Andrzejowski J.2001a Wschodnia strefa kultury przeworskiej – próba definicji, „Wiado­mości Archeologiczne” LIV, 1995–1998, s. 59–87.
3. Andrzejowski J.2001 b Przemiany osadnicze i kulturowe na wschodnim Mazowszu i południowym Podlasiu u schyłku starożytności, (w:) Najstarsze dzieje Podlasia w świetle źródeł archeologicznych (red. B. Bryńczak, P. Urbańczyk), Siedlce, s. 95–136.
4. Andrzejowski J., Cieśliński A. 2007 Germanie i Bałtowie u schyłku starożytności. Przyjazne związki czy wrogie sąsiedztwo?, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa, s. 279–319.
5. Bierbrauer V. 1992 Die Goten vom 1.–7. Jahrhundert n.Chr.: Siedelgebiete und Wanderbewegungen aufgrund archäologischer Quellen, (w:) Peregrinatio Gothica III, Universitetets Oldsaksamlings Skrifter, Ny rekke 14, Oslo, s. 9–43.
6. Godłowski K. 1992 Germanische Wanderungen im 3. Jh. v.Chr. 6. Jh. n.Chr. und ihre Wiederspiegelung in den historischen und archäologischen Quellen, (w:) Peregrinatio Gothica III, Universitetets Oldsaksamlings Skrifter, Ny rekke 14, Oslo, s. 53–75.

Wykład 36

W piątek, 10 maja 2019 r. spotkaliśmy się w Poznaniu – wiosną tego roku mamy prawdziwie sprinterskie tempo;) Naszym Gościem był dr hab. Adam Cieśliński z Instytutu Archeologii UW, który przyjechał do nas z wykładem pt.: „Aktualne badania nad nekropolami kurhanowymi kultury wielbarskiej”. W świetle danych zaprezentowanych przez Prelegenta idea wznoszenia konstrukcji grobowych z wykorzystaniem surowca skalnego rzeczywiście cieszyła się popularnością i miała duże znaczenie dla społeczności kultury wielbarskiej. Jednocześnie wskazać można pewne różnice w szczegółach konstrukcyjnych grobów, które rejestrujemy w zachodniej i wschodniej części zasięgu tej kultury.

Wykład 37

W piątek, 14 czerwca 2019 r. spotkaliśmy się na ostatnim przed wakacjami seminarium. Tym razem we Wrocławiu gościliśmy Panią Dr Joannę Zagórską-Telegę z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego z wykładem: „Cmentarzysko kultury przeworskiej w Michałowicach. Problem obiektów rowkowych”. Prelegentka zaprezentowała nam bardzo ciekawą problematykę związaną ze specyficzną kategorią obiektów, spotykanych na stanowiskach sepulkralnych okresu wczesnorzymskiego. Szczególnie w przypadku cmentarzyska w Michałowicach uderza ich regularność rozplanowania, a także znaczna liczba, gdyż jest ich aż dwadzieścia. Długo dyskutowaliśmy nad problemem funkcji tej kategorii obiektów, występujących głównie w południowej części naszego kraju. Musimy przyznać, że także jednoznaczna interpretacji genezy tego fenomenu wciąż pozostaje zagadką…

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegentkę:

1. Gedl M. 1984 Obiekty rowkowe na cmentarzyskach z okresu lateńskiego i wczesnego okresu wpływów rzymskich w Polsce południowej, I, Przegląd Archeologiczny 32, 157-186.

2. Gedl M. 1985 Obiekty rowkowe na cmentarzyskach z okresu lateńskiego i wczesnego okresu wpływów rzymskich w Polsce południowej, II, Przegląd Archeologiczny 33, 159-190.

3. Naglik R. 2002 Cmentarzysko kultury przeworskiej na stanowisku 7 w Szarbii, gm. Koniusza, Materiały Archeologiczne 33, 141-162.

4. Pikulski J., Zagórska-Telega J. 2011 Obiekty rowkowe na cmentarzysku kultury przeworskiej w Michałowicach, stan. 1, gm. Czarnocin, woj. świętokrzyskie, [w:] Archeologie Barbarů 2010: Hroby a Pohřebiště Germánů mezi Labem a Dunajem, Studia Archeologica Suebica I (red. E. Droberjar), Olomouc 2010, 207-226.

5. Zagórska-Telega J., Bulas J., Pikulski J., Szczepanek A. 2011 Excavations of multicultural site 1 at Michałowice, Czarnocin commune, Świętokrzyskie province, in the years 2008-2010, Recherches Archeologiques, Nouvelle Serie 3, 195-225.

6. Zagórska-Telega J., Pikulski J., Bulas J., Szczepanek A. 2012 Excavations on a multicultural site 1 at Michałowice, Czarnocin commune, Świętokrzyskie province, season 2011, Recherches Archeologiques, Nouvelle Serie 4, 135-160.

7. Zagórska-Telega J., Pikulski J., 2014 Uwagi na temat rozplanowana przestrzennego cmentarzyska w Michałowicach. Możliwości interpretacji funkcji obiektów rowkowych, [w:] Grób w przestrzeni przestrzeń w grobie (red. W. Świętosławski), Acta Archaeologica Lodziensia 60, 69-79.

Wykład 38

Czy na archeologię okresu przedrzymskiego, rzymskiego i wędrówek ludów można spojrzeć alternatywnie, odmiennie, niż przez pryzmat zapinkologii, typologii, „Algrenów” i innych metod porządkowania materiału… Otóż można, jak udowodnił nam to dr hab. Tomasz Gralak z Instytutu Archeologii UWr, który gościł w Poznaniu 25 października 2019 r. z wykładem p.t.: „Archeologia okresu wpływów rzymskich – czy można inaczej?”. Przede wszystkim, co było bardzo nowatorskie i inspirujące, Prelegent przedstawił wizję przemian w zakresie obserwowanych tradycyjnymi archeologicznymi metodami wytworów kultury jako proces głęboko zakorzeniony w przestrzeni symboliki pradziejowych społeczeństw. W odbiorze mniej zorientowanych słuchaczy taka propozycja może być w pierwszym momencie nieco hermetyczna i trudna do błyskawicznego zaakceptowania, ale z drugiej strony niezwykle ciekawa. Zaproponowana wizja stanowi punkt wyjściowy do szczegółowych dyskusji dotyczących całego szeregu poruszonych zagadnień. Jednym z głównych pytań, które warto byłoby stawiać prowadząc badania zamiast „jak wygląda?/jak jest zrobione?” powinno być według naszego Gościa „dlaczego?”. Niewątpliwie ostatnie spotkanie zainspirowało wielu z nas do głębszych przemyśleń nad sposobami, w jakie każdy z nas uprawia swój zawód i jak prowadzi badania. To było bardzo pożyteczne!

 

   

Wykład 39

W ramach cyklu naszych seminariów Krzysztofa Sochę z Muzeum Twierdzy Kostrzyn gościliśmy po raz drugi. I po raz drugi spotkanie z Nim dostarczyło wielu bardzo pozytywnych wrażeń naukowych. 31 stycznia 2020 w Poznaniu mieliśmy okazję wysłuchać wykładu: „Na pograniczu. Nowo odkryte cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w powiecie gorzowskim”. Badania prowadzone przez Prelegenta na terenie Ziemi Lubuskiej dostarczają szeregu bardzo istotnych materiałów, poszerzając wiedzę o tym niesłychanie interesującym (szczególnie w okresie rzymskim) obszarze, trudno definiowalnym pod względem przynależności do jakiejś jednostki kulturowej. Prace realizowane przez Naszego Gościa koncentrują się obecnie na rozległej nekropoli, użytkowanej w pierwszych dwóch wiekach naszej ery. Uwagę zwraca silne nasycenie grobów bardzo ciekawymi elementami uzbrojenia, importowanymi fibulami i pięknie ornamentowaną ceramiką. Cmentarzysko ma charakter birytualny, w konstrukcji niektórych obiektów zastosowano różne elementy kamienne. Wyniki badań są obecnie na etapie opracowywania. Bardzo istotnym elementem seminarium była możliwość obejrzenia oryginalnych materiałów zabytkowych, które przywiózł ze sobą Prelegent – ta część spotkania cieszyła się ogromnym zainteresowaniem uczestników.

Wykład 40

Jubileuszowe, czterdzieste spotkanie w ramach naszego projektu miało miejsce we Wrocławiu w piątek, 6 marca 2020 roku. Mieliśmy wtedy ogromną przyjemność i zaszczyt gościć Panią Profesor Renatę Madydę-Legutko z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego z wykładem: „Sytuacja kulturowa w dorzeczu górnego Sanu w okresie rzymskim i wczesnej fazie okresu wędrówek ludów”. Nasza Prelegentka w bogato ilustrowanej prezentacji przybliżyła nam stan badań nad okresem rzymskim w polskich Karpatach. Wskazała na szereg bardzo interesujących problemów badawczych, takich jak chociażby kwestia obecności na stanowiskach analizowanego obszaru elementów ściśle nawiązujących do dackiego środowiska kulturowego. Poruszone zostało zagadnienie niewielkiej liczby cmentarzysk, zakładanych w nietypowych z naszego punktu widzenia, podmokłych lokalizacjach i charakteryzujących się dużym nasyceniem elementami uzbrojenia, obecnych w poszczególnych grobach. Analiza inwentarzy odkrywanych na stanowiskach górnego dorzecza Sanu pozwala stwierdzić, że w procesach zasiedlania tej strefy pod uwagę brać należy udział między innymi społeczności kultury przeworskiej, zamieszkującej pierwotnie teren prawobrzeżnego Mazowsza.

Dla osób bardziej zainteresowanych problematyką poruszaną w trakcie wystąpienia – krótka lista pozycji bibliograficznych sugerowanych przez Prelegentkę:

1. Madyda-Legutko R., Pohorska-Kleja E., Rodzińska-Nowak J. 2006, Osada z okresu rzymskiego w Pakoszówce, stan. 1, pow. Sanok, Rocznik Przemyski XLII, z. 2. Archeologia, s. 69-84.
2. Madyda-Legutko R., Pohorska-Kleja E., Rodzińska-Nowak J. 2008, Ceramika z warsztatu garncarskiego z Sanoka, stan. 54, na tle materiałów ceramicznych z terenu górnego dorzecza Sanu. Próba interpretacji, (w: ) A. Błażejewski (red.) Ceramika warsztatowa w środkowoeuropejskim Barbaricum, Wrocław, s. 9-23
3. Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J. 2009, Sytuacja kulturowa w dorzeczu górnego Sanu w okresie rzymskim w świetle najnowszych badań, Rocznik Przemyski XLV: 2009, z. 2, Archeologia, s. 41-55.
4. Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J. 2014, Pochówek metalurga z cmentarzyska kultury przeworskiej w Prusieku, stan. 25, pow. sanocki (w: ) R. Madyda-Legutko, J. Rodzinska-Nowak (red) Honoratissimum assensus genus est armis laudare. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Kaczanowskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, Kraków, s. 277-290.
5. Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2006, Prusiek, pow. sanocki, stan. 25. Pierwsze cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w polskich Karpatach, Wiadomości Archeologiczne LVIII, s. 394-400.